یک گزارش پژوهشی نشان می‌دهد به دلیل تغییر منحنی بار و نزدیک شدن مقدار پیک روز و شب در فصل تابستان، حل مسأله خاموشی یا قطع برق از طریق مدل‌های مدیریت مصرف ممکن نیست و تنها راه افزایش ظرفیت تولید برق و بهینه‌سازی صنایع بزرگ تا سطح 34 درصد، صنایع کوچک تا سطح 25 درصد و کشاورزی تا سطح 22 درصد است. با اینکه در بخش تجاری- خانگی نیز بهینه‌سازی مصرف با جایگزینی تجهیزات مصرفی پربازده با تجهیزات کم بازده مانند تعویض موتور کولرهای آبی و.. باید در دستور کار قرار بگیرد.
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران که این گزارش را منتشر کرده عنوان می‌کند که «این دو راهکار علاوه بر نیاز به سرمایه گذاری‌های بزرگ مقیاس، زمان‌بر نیز هست در نتیجه در بازه‌های زمانی کوتاه مدت یعنی در سال ۱۴۰۴ مشکل کمبود برق نه تنها رفع نخواهد شد بلکه به‌دلیل رشد مصرف ناشی از رشد جمعیت شهری و وابستگی بیشتر به برق به عنوان منبع انرژی پیش‌بینی می‌شود مسأله ناترازی برق تشدید شود.
سال گذشته میزان مصرف برق نسبت به سال 1402 با رشد 8.7 درصدی و کشور با ناترازی 18 هزار مگاواتی مواجه شد. اما اگر شرایط فعلی تداوم پیدا کند پیش‌بینی می‌شود این ناترازی در سال جدید به 25 هزار مگاوات برسد. در واقع امسال نیز صنایع با مشکل کمبود برق و تأمین انرژی مورد نیاز خود مواجه خواهند بود.
براساس آمار اعلامی ظرفیت تولید برق در پایان دی ماه سال گذشته 94.5 هزار مگاوات بوده که با توجه به طرح‌ها و برنامه‌هایی که وزارت نیرو در نظر گرفته پیش‌بینی می‌شود مجموع ظرفیت تولید برق در ابتدای سال 1404 به حدود 97 هزار مگاوات برسد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در این حوزه وجود دارد این است که با وجود افزایش ظرفیت تولید برق ما همچنان شاهد شکاف در میان نرخ رشد تقاضا و نرخ رشد تولید برق هستیم. به طوری که در بازه زمانی 1395 تا 1402 نرخ رشد سالانه افزایش تولید 2.8 درصد بوده در حالی که نرخ رشد مصرف برق در همین مدت زمان 5.1 درصد بوده است. علاوه بر این امر تغییرات اقلیمی که منجر به کاهش فاصله پیک مصرف برق در روز و شب شده نیز از جمله دیگر موارد افزایش ناترازی‌ها محسوب می‌شود.
تغییرات اقلیمی مشکل نوظهور ناترازی برق
علاوه بر شکافی که بین نرخ رشد ظرفیت تولید برق و نرخ رشد مصرف برق وجود دارد مسأله مهم دیگری در ناترازی برق ظهور کرده که ناشی از تغییرات اقلیمی است. به این معنا که فاصله مقدار پیک مصرف برق در روز و شب به هم نزدیک شده است. در واقع تفاوت پیک روز و شب 17 و 18 مرداد ماه سال گذشته حدود سه هزار مگاوات بود. این امر به آن معنا است که موضوع کمبود در تابستان صرفاً محدود به ساعت گرما در روز نیست بلکه حتی تا ساعت 20 شب نیز مقدار پیک نزدیک به پیک روزانه است.
به عبارتی اگر تمام روش‌های مدیریت مصرف یا پاسخ بار و پیک سایی هم به‌کارگرفته شود حداکثر سه هزار مگاوات امکان جابه جایی بار بین دو پیک شبانه و روزانه وجود داد که باز هم حدود 5۱ هزار مگاوات کمبود تولید برق در سال‌جاری را خواهیم داشت. این مسأله نشان دهنده آن است که با روش تغییر زمان مصرف و روش‌های رفتاری نمی‌توان از ناترازی عبور کرد. بنابراین عملاً رفع ناترازی نیازمند افزایش ظرفیت تولید یا بهینه‌سازی مصرف از طریق جایگزینی تجهیزات کم مصرف با تجهیزات پر مصرف است که هر دو نیازمند سرمایه‌گذاری و تأمین مالی است.
ناترازی برق منجر به گرانی کالاها می‌شود
این گزارش اضافه می‌کند که کمبود عرضه برق، با سیاست سهمیه‌بندی بر واحدهای صنعتی و بنگاه‌های تولیدی تأثیرگذار است به طوری که حدود 60 درصد سهمیه‌بندی برق یا خاموشی‌ها در صنایع بزرگ و کوچک اعمال می‌شود. همچنین در این بخش علاوه بر خسارات ناشی از عدم تولید به علت کاهش کیفیت برق و افزایش نوسانات ولتاژ، ریسک خرابی دستگاه‌ها و تجهیزات برقی بیشتر می‌شود. بنابراین با توجه به اضافه شدن هزینه تعمیر به قیمت تمام شده شاهد افزایش قیمت نهایی کالاها نیز خواهیم بود.
رشد جمعیت همراه با رشد مصرف
بنابراین به علت تغییر منحنی بار و نزدیک شدن مقدار پیک روز و شب در فصل تابستان راهکار حل این مشکل مدل‌های مدیریت مصرف همچون خاموشی یا قطع برق نیست و تنها راه افزایش ظرفیت تولید برق و بهینه‌سازی از طریق جایگزینی تجهیزات مصرفی پربازده با تجهیزات کم بازده همچون تعویض موتور کولرهای آبی است. اما این دو راهکار علاوه بر اینکه نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی دارند زمان‌بر نیز هست به طوری که نمی‌تواند مشکل کمبود برق سال‌جاری را برطرف کند. از سوی دیگر به علت افزایش جمعیت با رشد مصرف نیز مواجه هستیم که همین امر موضوع ناترازی را در سال‌جاری بیش از پیش تشدید می‌کند. (شکل 1)
منتظر خاموشی‌های بدون برنامه باشید
با توجه به اینکه شبکه‌های توزیع برق دارای عمری بالای 30 سال هستند بنابراین در زمان افزایش بار شبکه در ایام پیک احتمالاً شاهد وقوع قطعی‌های نامنظم ناشی از حوادث شبکه باشیم.
در سال‌های اخیر تغییرات اقلیمی موجب تغییر چرخه‌های قبلی دمای هوا شده که علاوه بر افزایش گرما، وسعت و دوره زمانی نیز دستخوش تغییر می‌شود. بر اثر همین تغییرات کشور با خشکسالی‌های متوالی و کمبود آب مواجه شده که همین امر، کاهش تولید برق از نیروگاه‌های برقابی را به همراه دارد. این در حالی است که با افزایش دمای هوا میزان مصرف برق رشد چشمگیری پیدا می‌کند و این مسأله فشار بیشتری بر نیروگاه‌های حرارتی که وابسته به سوخت‌های فسیلی هستند وارد می‌آورد. در نهایت میزان تقاضای برق صنایع با محدودیت بیشتری مواجه شده و احتمال خاموشی‌های دوره‌ای افزایش می‌یابد.
احتمال مازوت سوزی در سال جدید
با توجه به شرایط بین‌المللی(تحریم‌ها) که ایران در آن قرار گرفته احتمالاً درآمدهای نفتی کاهش یابد که نهایتاً دولت را با مشکلاتی در تأمین ارز مواجه می‌کند. دولت نیز ارز موجود را صرف کالاهای اساسی خواهد کرد که با چنین اقدامی ارز چندانی برای اجرای طرح‌های تجدیدپذیر باقی نمی‌ماند. از سوی دیگر به علت اینکه با محدودیت دسترسی به گاز(سوخت نیروگاهی) مواجه هستیم؛ بنابراین وابستگی به مازوت در فصل سرد سال‌جاری افزایش می‌یابد.
راهکارهایی برای مدیریت ناترازی برق
اگرچه کمبود برق و خاموشی‌ها موجب کاهش تولید و کم شدن درآمد بنگاه‌ها خواهد شد اما با استفاده از برخی تجارب جهانی می‌توان بخشی از ریسک‌های کمبود برق را مدیریت کرد. به طور مثال برخی از بخش‌های صنعتی به دلیل انعطاف پذیری روش تولید، می‌توانند ساعات کاری خود را با توجه به الگوی تأمین برق تغییر دهند. علاوه بر آن برخی از مناطق یا حوزه‌های صنعتی نیز می‌توانند با برق خودتأمین، وابستگی به برق شبکه را کاهش دهند. همچنین توسعه زیرساخت‌های تأمین برق اضطراری می‌تواند خسارات ناشی از قطعی برق‌های نامنظم را نیز محدود سازد.
از سوی دیگر در حال حاضر شرایطی در بازار بورس فراهم شده که امکان مبادله قراردادهای دوجانبه و برق مطمئن وجود دارد، بخشی از واحدهای صنعتی می‌توانند از طریق خرید مستقیم برق از نیروگاه‌های خصوصی و تجدیدپذیر برق مورد نیاز خود را بخصوص در زمان پیک تأمین کنند. همچنین در برخی کشورهای صنعتی از سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی (EMS) برای پایش و بهینه‌سازی مصرف برق در صنایع استفاده می‌کنند که در آن با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، مصرف برق را کاهش داده و هزینه‌های انرژی را بهینه می‌کنند.