سيد سعيدرضا عاملي رناني، دبير پيشين شوراي عالي انقلاب فرهنگي و رييس دانشكده مطالعات جهان دانشگاه تهران، به تازگي در يك برنامه خبري كه از رسانه ملي پخش مي‌شد از خسارت‌هاي وارده تحريم‌ها بر كشور انتقاد و اعلام كرد «ميزان اين خسارت‌ها از سال ۱۳۹۱ تاكنون به 1200 ميليارد دلار رسيده است كه اين خسارت‌ها در اصل به مردم ايران وارد شده است و حتي داروهاي خاص هم شامل تحريم شدند، البته خوشبختانه حدود ۹۵ درصد از توليد دارو در داخل كشور انجام مي‌شود اما برخي از داروها كه مربوط به بيماران پروانه‌اي مي‌شود هم تحريم و ناياب شده‌اند كه اين دسته از بيماران به‌شدت اذيت شدند؛ اين در حالي است كه يك سرمايه‌اي به نام حقوق بين‌المللي وجود دارد كه ما از اين سرمايه چندان استفاده‌اي نكرده‌ايم.»
البته پيش از اين، حسين سلاح‌ورزي، رييس پيشين اتاق ايران نيز از ضرر و زيان 1200 ميليارد دلاري تحريم‌ها به ايران خبر داده بود. اما اگر صحبت‌هاي جديد دبير پيشين شوراي عالي انقلاب فرهنگي را كه در يك رسانه مهم مانند صدا و سيما پخش شده ملاك قرار دهيم، به عدد نجومي و هنگفت 100,800,000,000,000,000 تومان (با نرخ فعلي دلار) يا به عبارتي 100800 هزار ميليارد تومان مي‌رسيم كه حتي خواندنش هم سرگيجه‌آور است. اما اين عدد به معناي اين است كه هر ايراني از تحريم‌ها يك ميليارد و 185 ميليون تومان زيان ديده است.
تحريم‌ها از چه زماني آغاز شد؟
تحريم‌هاي امريكا عليه ايران از سال ۱۹۷۹ آغاز شد و در سال‌هاي اخير شدت گرفت، اين تحريم‌ها شامل تحريم‌هاي اقتصادي، تجاري و مالي مي‌شود كه همه به‌طور مستقيم و غيرمستقيم بر اقتصاد ايران تاثيرگذار بوده‌اند.
تحريم‌ها تاكنون اثرات زيادي بر اقتصاد ايران داشته‌اند؛ از محدوديت در واردات كالاها و خدمات اساسي گرفته كه باعث بروز مشكلات گسترده‌اي در بخش‌هاي مختلف اقتصادي شده‌اند تا افزايش هزينه‌ها و ايجاد اختلالات در نظام بانكي، حمل‌ونقل، بيمه، كشتيراني و خدمات بندري كه باعث افزايش هزينه‌ها و ايجاد اختلالات جدي در واردات به ايران شده‌اند. محدوديت در دسترسي به فناوري‌ها و كالاهاي دوكاربرده نيز از ديگر موارد تحريمي در اين مدت بوده است و تحريم‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد به ويژه قطعنامه‌هاي ۱۶۹۶، ۱۷۳۷ و ۱۹۲۹، دسترسي ايران به فناوري‌ها و كالاهايي كه مي‌توانند در برنامه‌هاي هسته‌اي و نظامي مورد استفاده قرار گيرند را محدود كرد.
تحريم‌ها مانعي جدي بر سر راه توليد و تجارت
تحريم‌هاي تجاري هم كه شامل ممنوعيت انجام هرگونه تجارت با دولت، شركت‌ها و اتباع ايراني، ممنوعيت واردات كالاها و خدمات ايراني به امريكا و ممنوعيت واردات كالاهاي امريكايي به ايران بوده تاكنون خسارت‌هاي زيادي را بر كشور وارد كرده است، از افت توليد و رشد اقتصادي تا بيكاري و بي‌ثباتي اقتصادي كه باعث شده‌اند بسياري از شركت‌ها و كسب‌وكارها از همكاري با ايران خودداري كنند.
در كنار اين موارد تحريم‌ها در طول اين سال‌ها باعث كاهش دانش و فناوري‌هاي جديد نيز شده‌اند چرا كه دسترسي به فناوري‌ها و كالاهاي پيشرفته محدود شده‌اند و همچنين مشكلات رفاهي عميقي را براي ايرانيان ايجاد كرده است به‌طور كلي تحريم‌ها باعث شده‌اند كه دسترسي ايران به بازارهاي بين‌المللي و توسعه اقتصادي محدود شود و در نتيجه تحقق به اهداف سياسي و اقتصادي نيز با چالش روبه‌رو شوند.
لغو تحريم‌ها چه آثاري دارد؟
در صورتي كه تحريم‌هاي ايران برداشته شود كشورهاي عربي كه به خاطر تحريم‌هاي نفتي ايران بازارهاي جهاني را در دست دارند رقيب قدرتمندي مانند ايران پيدا مي‌كنند و ايران بزرگ‌ترين رقيب تركيه در صنعت گردشگري خواهد شد و ميليون‌ها نفر از سراسر جهان براي ديدن اماكن تاريخي به ايران سفر مي‌كنند.
ايران بدون تحريم‌ها بزرگ‌ترين رقيب روسيه در بازار گاز جهان خواهد شد و اگر ايران به اروپا گاز صادر كند روسيه ورشكست خواهد شد و در صورت لغو تحريم‌ها صدها هواپيما به ناوگان هواپيمايي ايران اضافه خواهد شد كه رقيب جدي براي هواپيمايي تركيش مي‌شود و حتي كوير لوت به عنوان گرم‌ترين نقطه زمين قادر است به بزرگ‌ترين نيروگاه برق خورشيدي تبديل شود و از اين نظر هم رقيبي براي چين، عربستان و مراكش خواهد بود.
كاهش توليد ناخالص داخلي
وحيد شقاقي شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه در مورد ادامه‌دار شدن تحريم‌ها و خسارت‌هاي وارده بر اقتصاد ايران به «اعتماد» گفت: از اوايل دهه ۹۰ و از زماني كه تحريم‌ها بر اقتصاد ايران شدت گرفت تغييرات زيادي ايجاد شده است. در آن زمان (اوايل دهه نود) توليد ناخالص داخلي كشور به قيمت جاري ۶۴۰ ميليارد دلار بود و امروز پس از گذشت حدود ۱۲ سال از آن تاريخ، توليد ناخالص داخلي ايران به قيمت جاري ۴۰۰ ميليارد دلار كاهش پيدا كرده است.
او ادامه داد: اين در حالي است كه اگر تحريم‌ها اتفاق نمي‌افتاد و اصلاحات ساختاري در جهت بهبود اقتصاد ايران طي مي‌شد براي سال ۲۰۲۵ ميلادي يعني (پايان سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴) توليد ناخالص كشور بايد حول و حوش يك تريليون دلار مي‌شد، به عبارتي ما در طول اين مدت حدود ۶۰۰ ميليارد دلار (جي‌دي‌پي) يا توليد ناخالص داخلي را از دست داده‌ايم و توليد ناخالص داخلي ايران ۴۰۰ ميليارد دلار است.
شقاقي شهري تصريح كرد: موضوع دوم در حوزه افت درآمدهاي نفتي است، چرا كه پيش از تحريم‌ها سالانه حدود دو و نيم ميليون بشكه نفت صادر مي‌كرديم اما بعد از تحريم‌ها و در سال‌هاي ابتدايي دوره تحريم و در زمان رياست‌جمهوري (اوباما) و سال‌هاي دوره دوم تحريم‌ها و زماني كه (ترامپ) در دور دوم رييس‌جمهور شد به‌شدت صادرات نفت ايران كاهش پيدا كرد.
كاهش صادرات يك و نيم ميليون بشكه نفت در روز
او خاطرنشان كرد: در حالي كه ايران مي‌توانست دو و نيم ميليون بشكه نفت بفروشد اما در طول حدود ۷ سال رياست‌جمهوري اين افراد ميانگين صادرات نفت كشور حدود يك و نيم ميليون بشكه نفت شد.
شقاقي شهري ادامه داد: اگر اين ميزان يك و نيم بشكه نفت را ضربدر ۷ سال كنيم، حول و حوش ۱۰ ميليون بشكه نفت خواهد شد يعني به همين ميزان صادرات نفت ايران كاهش پيدا كرده است. حال اگر ۱۰ ميليون بشكه نفت را ضرب در ۳۶۵ روز كنيم و ميانگين قيمت نفت را هم حدود ۶۰ دلار در نظر بگيريم رقمي حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ ميليارد دلار مي‌شود كه همين ميزان درآمدهاي نفتي از بين رفته است.
اين كارشناس اقتصادي گفت: البته مي‌بايست ساير درآمدها را هم در نظر گرفت، چرا كه در بخشي از تحريم‌ها مي‌توانستيم صادرات غير نفتي كشور را توسعه دهيم كه آنها هم از بين رفتند، يعني اين رقم ۳۰۰ تا ۴۰۰ ميليارد دلار كاهش درآمدهاي نفتي است كه اگر ۱۰۰ تا ۲۰۰ ميليارد دلار صادرات غير نفتي را هم به اين اعداد اضافه كنيم حدود ۶۰۰ ميليارد دلار از (جي دي پي) ناپديد شده و به همين ميزان هم درآمدهاي حاصل از صادرات نفت و غيرنفتي از بين رفته است و اين عدد ۱ تريليون و ۲۰۰ ميليارد دلاري كه آقاي عاملي اعلام كرده‌اند عدد بيش‌برآوردي است.
كيك اقتصاد كوچك‌تر شد
او تصريح كرد: با برآوردي كه از دوران تحريم‌ها در دور اول و در زمان (اوباما) و چهار سال دوران اول رياست‌جمهوري ترامپ مي‌توان داشت در مجموع حدود ۶۰۰ ميليارد دلار از درآمدهاي نفتي و غير نفتي كشور از بين رفته است، اما همانطور كه اشاره شد توليد ناخالص داخلي كشور كه از ابتداي تحريم‌ها ۶۴۰ ميليارد دلار بود در صورتي كه تحريم‌ها رخ نمي‌داد و روند ساختاري كشور هم طي مي‌شد امروز كيك اقتصاد كشور مي‌بايست حول و حوش يك تريليون دلار مي‌شد، اين در حالي است كه اين ميزان حدود ۴۰۰ ميليارد دلار است و ۶۰۰ ميليارد دلار از اندازه كيك اقتصاد ايران كاسته شده است و به همين ميزان هم درآمدهاي نفتي و غير نفتي از بين رفته است.
شقاقي شهري افزود: در دور دوم تحريم‌ها و زمان ترامپ كه به فشار بزرگ معروف شد صادرات نفت ايران نصف شد و پيش از تحريم‌ها كه سالانه ۶۰ ميليارد دلار صادرات نفت ايران بود پس از فشار بزرگ تحريم‌هاي ترامپ اين صادرات به زير۳۰ ميليارد دلار افت كرد و ۳۰ ميليارد دلار سالانه از درآمدهاي نفتي ايران از بين رفت و مجموع افت صادرات نفتي و غيرنفتي بين ۵۰۰ تا ۶۰۰ ميليارد دلار مي‌شود كه از ابتداي دهه ۹۰ تاكنون رخ داده است، البته كيك اقتصاد ايران در حال حاضر (۲۰۲۵ ميلادي) حدود ۴۰۰ ميليارد دلار است و ۶۰۰ ميليارد دلار از اندازه كيك اقتصاد ايران كم شده است.