روابط 2 کشور ایران و روسیه داستانی است که از تاریخ به صحنه امروز کشیده شده است؛ از عهدنامه‌های تلخ گذشته عبور کرده تا به امروز و توافق‌های استراتژیک قرن بیست‌ویکم برای رقم زدن فصلی مشترک در آینده رسیده است.مسعود پزشکیان رهسپار مسکو شده بود تا در زمستان ۲۰۲۵، با امضای «معاهده مشارکت جامع راهبردی» میان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، گرمای روابط تهران و مسکو را در نظم بین‌الملل یخ زده پساجنگ سرد، آشکار کند.این سندی است که به گفته کاظم جلالی، سفیر کشورمان در مسکو، ایران و روسیه را در آستانه تحولی تاریخی قرار می‌دهد و امضای آن دو کشور را وارد فاز جدیدی از همکاری‌های استراتژیک در قلمروهای اقتصادی و تجاری، حمل‌ونقل، انرژی و فناوری کرده است.
دیپلماسی متوازن
«پیام من به جهان جدید»؛ این عنوان اولین یادداشت مکتوب مسعود پزشکیان بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری بود که «مانیفست سیاست خارجی» دولت چهاردهم را ترسیم می‌کرد.روح حاکم بر نوشته نهمین رئیس جمهور ایران نشانه‌هایی از درک «رئال‌پولیتیک» را در خود داشت که «جهان را آن گونه که هست مشاهده می‌کند و نه آن گونه که باید باشد.»بر این اساس در متن مسعود پزشکیان پایه‌های یک سیاست خارجی «متوازن» و «عمل‌گرا» به چشم می‌خورد.«چین و روسیه همواره در روزهای سخت دوست و پشتیبان ما بوده‌اند. ما این دوستی را بسیار ارزشمند می‌دانیم. روسیه یک هم‌پیمان راهبردی ارزشمند و همسایه ایران است و دولت من متعهد است که به گسترش و تقویت همکاری‌هایمان پایبند بماند. دولت من همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با روسیه را - به ویژه در چارچوب‌هایی مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا - در اولویت قرار خواهد داد.»این را رئیس جمهور ایران تابستان امسال در راهنمای دیپلماسی دولتش نوشت. روسیه نقش برجسته‌ای در روابط خارجی ایران طی ماه‌های گذشته داشته است. دیدار دیروز مسعود پزشکیان با ولادیمیر پوتین در کاخ کرملین، سومین ملاقات ۲ رئیس جمهور طی ۴ ماه گذشته بود. این موضوع بیانگر اهمیت حفظ روابط نزدیک و گفت و گوهای مستمر تهران و مسکو در شرایط پیچیده کنونی در جهان است.
زمان اهمیت دارد
جهان خود را آماده 20 ژانویه و بازگشت دونالد ترامپ می‌کند. معنای حضور مجدد ترامپ در کاخ سفید به عنوان رئیس جمهور آمریکا، تشدید فضای آنارشیک در سیستم بین‌الملل و ناپایداری بیشتر ساختارهای تضعیف شده نظم فعلی جهان خواهد بود.امضای موافقت نامه جامع ایران و روسیه ۳ روز قبل از تحلیف دونالد ترامپ در سیاست بین‌الملل معنای خاص خود را تولید می‌کند و پیامش حفظ آرایش در برابر ایالات متحده ترامپ است که تلاش خواهد کرد از طریق راهبرد زور این واحدهای سیاسی را مهار همه جانبه کند.به نوشته ایرنا،پراجکت سیندیکیت در واپسین روزهای سال ۲۰۲۴ نوشت: «نظم جهانی که پس از پایان جنگ جهانی دوم شکل گرفت، وعده صلح و رفاه مشترک را می‌داد. اما نزدیک به ۸۰ سال بعد، این نظام در آستانه فروپاشی به نظر می‌رسد. دولت آینده ترامپ می‌تواند بسیاری از اهداف اصلی نظم چندجانبه را تضعیف کند. دوره دوم ریاست جمهوری ترامپ تقریباً به‌طور قطع باعث ایجاد خلأ رهبری جهانی خواهد شد و بی‌نظمی ژئوپلیتیک را دامن خواهد زد.»تهران و مسکو با درک این محیط است که در مقطع فعلی پی به اهمیت شراکت راهبردی خود برده‌اند.
ریشه های همکاری
انگیزه‌های تهران و مسکو در شرایط پیچیده فعلی مضاعف شده است. این دو قدرت به تازگی با یک منازعه ژئوپلیتیک در سوریه مواجه شده‌اند که هدفش حذف نفوذ ایران و روسیه از خاورمیانه است. پایتخت‌های سیاسی دو کشور این روزها ابراز خوشحالی و گفته‌های دشمنان مشترک خود مبنی بر تضعیف محور ایرانی-روسی در شام را زیر نظر دارند.اندیشکده استیمسون درباره محرک‌های همکاری میان ایران و روسیه نوشته است: ایران سه خط گسل ژئوپلیتیکی را می‌بیند که خاورمیانه، اروپای شرقی و حاشیه غربی چین را به هم متصل می کند و معتقد است که غرب به دنبال تسلط بر هر سه منطقه است. از دیدگاه ایران، روسیه قطب مهمی در برابر هژمونی آمریکاست.
این اندیشکده می‌افزاید: جنگ غزه نیز ایران و روسیه را به هم نزدیک تر کرده است. شکست آمریکا در دستیابی به آتش بس، این پیام را تقویت کرده است که واشنگتن نمی‌تواند ثبات را در خاورمیانه تضمین کند. همسویی در روایت‌ها و برداشت‌ها بین ایران و روسیه فراتر از غزه است. این بخشی از یک استراتژی گسترده تر با هدف تبدیل نظم جهانی به ساختاری چندقطبی‌تر است که در آن سلطه غرب مورد مناقشه قرار می‌گیرد و مراکز قدرت جایگزین مانند ایران و روسیه، نقش برجسته‌تری ایفا می کنند.همچنین موسسه «موقوفه کارنگی برای صلح بین‌الملل» می‌نویسد: روسیه، ایران را کشوری محوری می‌بیند که می‌تواند به‌عنوان پلی بین آسیای مرکزی و قفقاز، خاورمیانه و آسیای جنوبی عمل کند و اتصال و دسترسی پروژه بزرگ اوراسیا را افزایش دهد.
کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) یک ابتکار مهم ژئواکونومیکی است که توسط روسیه و ایران برای ایجاد یک شبکه حمل‌ونقل متنوع که اوراسیا را به خلیج فارس و آسیای جنوبی متصل می‌کند، ایجاد شده است. این کریدور که در سال ۲۰۰۲ از طریق توافقنامه ای بین روسیه، هند و ایران رسمیت یافت، شبکه پیچیده ای از مسیرهای دریایی و زمینی را در نظر می گیرد که برای تقویت ارتباط و تجارت منطقه ای طراحی شده است.روابط رو به رشد ایران و روسیه که در امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی متجلی شده، نشان می‌دهد نگرش دو کشور در همکاری در حال عبور از نگاه تاکتیکی است و فراتر از تغییرات در سیاست داخلی ایران و روسیه است.در روسیه ضرب‌المثلی وجود دارد که می‌گوید: «اگر به همدیگر وصل شوید، از هیچ چیز نمی ترسید.» این مثل شاید بتواند توصیفی از آینده ایران و روسیه در نظم آینده و مواجهه با دولت دوم ترامپ را ارائه دهد./ خراسان