خراسان نوشت: در هفته‌های گذشته، اظهارات مختلفی از سوی دولتمردان در خصوص احتمال مذاکره با آمریکا مخابره شده است. اما اخیرا، اظهارات رئیس‌جمهور پزشکیان در گفت‌وگو با Laster Holt، مجری معروف آمریکایی، که به‌طور خاص به تمایل ایران برای صلح و تنش‌زدایی اشاره کرده، توجه بسیاری را جلب کرده است. رئیس‌جمهور تأکید کرده که جمهوری اسلامی ایران به‌دنبال جنگ‌افروزی نیست، بلکه آماده است تا مذاکرات شرافتمندانه و برابر را با ایالات متحده آغاز کند. این اظهارات در شرایطی بیان می‌شود که شاهد هیچ‌گونه پالس مثبتی از سوی دولت ترامپ برای آغاز مذاکرات نبوده‌ایم بلکه در مقابل، اثری از کم رنگ شدن سیاست‌های ضدایرانی ترامپ و تیم او هم شاهد نیستیم.
ریشه‌های رویکرد ایران به مذاکره
مناقشه‌های اخیر میان ایران و ایالات متحده، به‌ویژه پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای و تحریم‌های گسترده‌ای که پس از آن اعمال شد، نشان‌دهنده چالش‌های پیچیده‌ای است که جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی با آن مواجه است. در این شرایط، برخی تحلیل گران و مقامات دولتی در ایران معتقدند که ادامه وضعیت کنونی ممکن است به زیان منافع ملی ایران باشد و برای رسیدن به ثبات اقتصادی و سیاسی، نیاز به یک تغییر در استراتژی‌ها و حتی مذاکره با آمریکاست. اما این رویکرد، اگرچه در سطحی عمومی در بین لایه ای از مخاطبان آورده ای برای دولت در داخل داشته باشد اما در تحلیل‌های استراتژیک باید آن را با دقت بیشتری بررسی کرد. به‌ویژه این که این تلاش‌ها برای مذاکره همزمان با شرایطی انجام می‌شود که ایالات متحده خود را در موقعیت قدرت مطلق در منطقه می‌بیند و احساس می‌کند که بر اساس تحولات اخیر، ایران در موقعیت ضعف قرار دارد و این جزو بدیهیات مذاکره با طرف متخاصم است که کوچک ترین پالس ضعف منجر به امتیازدهی بیشتر در میز مذاکره می‌شود.
تحلیل تناقض‌ها و خطرات احتمالی
یکی از سوالاتی که در این تحلیل باید به آن پرداخته شود این است که آیا تمایل به مذاکره از سوی ایران در چنین شرایطی، اساساً منطق استراتژیک درستی دارد؟ اگر بخواهیم با دیدگاه‌های راهبردی موجود در سیاست خارجی ایران آشنا شویم، می‌بینیم که اصول بنیادین سیاست ایران در قبال آمریکا بر اساس اصل «مقاومت» و «عدم اعتماد به آمریکا» استوار بوده است. در این راستا، ایران تاکنون نشان داده که به‌دنبال مذاکراتی نیست که منجر به امتیازدهی یک‌طرفه و عقب‌نشینی از اصول خود شود.
راهی که چندین بار دیپلمات های مشتاق به مذاکره ما آن را در دوره های مختلف امتحان کردند. از سوی دیگر، با توجه به واقعیت‌های میدانی و تحولات اخیر در منطقه غرب آسیا، این پرسش مطرح می‌شود که آیا این مذاکرات می‌تواند در شرایط کنونی منافع ملی ایران را تأمین کند؟ ایالات متحده به‌ویژه پس از رویکرد رادیکال ترامپ نسبت به ایران، خود را در موقعیتی می‌بیند که هر گونه مذاکره را به‌عنوان یک ابزار برای باج‌گیری از ایران ارزیابی می‌کند. ترامپ، با سیاست فشار حداکثری، به‌دنبال آن است که ایران را به نقطه‌ای برساند که مجبور به تسلیم شرایط آمریکا شود و از این طریق، امتیازات جدیدی از ایران کسب کند.
در این میان، موضوع حساس‌تر این است که آیا تمایل ایران برای مذاکره در چنین شرایطی در موضع قدرت است یا ضعف؟ به نظر می‌رسد که این تمایل، در نگاه بسیاری از ناظران، به‌ویژه در مقامات آمریکایی، به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف و ناتوانی تعبیر می‌شود. اگر ایران به‌دنبال مذاکره در شرایطی است که ایالات متحده همچنان بر سیاست تحریم و فشار اقتصادی خود اصرار دارد و هیچ‌گونه اشاره‌ای به تغییر سیاست‌ها یا تنش‌زدایی نمی‌کند، این خود می‌تواند به‌نوعی درک اشتباه از قدرت ایران در صحنه بین‌المللی باشد.
کدام میز مذاکره؟!
مفهوم «مذاکره شرافتمندانه» که رئیس‌جمهور ایران در گفت‌وگو با Laster Holt به آن اشاره کرده، خود از نظر راهبردی موضوعی قابل تأمل است. اگر بخواهیم به‌طور واقع‌بینانه بررسی کنیم، در شرایط کنونی که آمریکا برای رسیدن به امتیازات بیشتر، ایران را تحت فشار قرار داده و تیم ترامپ همچنان سیاست‌های ضدایرانی خود را در پیش دارد، آیا مذاکرات شرافتمندانه ممکن است؟ آیا می‌توان از طرف مقابل انتظار چنین رفتاری را داشت؟ در حالی که ترامپ در دوره ریاست‌جمهوری خود، با اتخاذ مواضع رادیکال، حتی از تهدید به جنگ سخن گفته بود، این احتمال وجود دارد که روند مذاکرات به‌جای حصول توافقات دوجانبه، به یک عرصه برای اعمال فشار بیشتر تبدیل شود.
در نهایت، برای تحلیل رویکرد ایران در قبال مذاکره با آمریکا، باید به شرایط واقعی و میدان نبرد ژئوپولیتیک توجه کنیم. هرگونه شتاب زدگی در اعلام تمایل به مذاکره در شرایطی که طرف مقابل هیچ گونه اشاره مثبتی به دیپلماسی نداشته و به‌ویژه در زمانی که مواضع خصمانه آن به‌وضوح آشکار است، ممکن است باعث تقویت انگاره‌ای شود که ایران در موقعیت ضعف قرار دارد.
در این راستا، حفظ اصول استراتژیک و استفاده از ابزارهای دیپلماسی هوشمندانه که بر اساس منافع ملی کشور طراحی شده باشد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در غیر این‌صورت، وارد شدن به مذاکرات در چنین شرایطی ممکن است نه‌تنها به حل مشکلات کمک نکند، بلکه به ایجاد شرایطی بی‌نتیجه و حتی زیانبار منجر شود. همین ایامی که ما شوق مذاکره در دولتمردان را شاهد هستیم، رسانه آمریکایی اکونومیست مدعی شده تیم ترامپ در حال بررسی تحریم هر بندری است که از ایران نفت دریافت می‌کند. همچنین فاکس نیوز با انتشار این خبر که تیم ترامپ طرح ۱۰۰ روز اول خود در جهت فشار حداکثری علیه ایران را منتشر کرده است، به وضوح نشان می‌دهد که احتمالا دولت چهاردهم پشت یک میز فرضی خود را مقابل ترامپ تصور کرده است در حالی که هیچ میزی برای مذاکره وجود ندارد.