با تایید مقامات هر دو کشور، انتقال گاز طبیعی روسیه به اروپا از طریق خط لوله‌ای که از خاک اوکراین عبور می‌کند، از نخستین ساعات روز چهارشنبه اول ژانویه ۲۰۲۵ متوقف شد.
اگرچه توقف روند این انتقال از مدت‌ها قبل پیش‌بینی می‌شد، اما اثرات آن می‌تواند بخش انرژی اروپا را تحت تأثیر قرار دهد و از دیگر سو، به طور بالقوه بر توانایی مسکو در تأمین مالی جنگ جاری علیه اوکراین تأثیر بگذارد.
ماجرا از چه قرار است؟
اوکراین از تمدید توافقی که به روسیه اجازه می‌داد گاز طبیعی خود را از طریق یک خط لوله به اروپا ارسال کند، خودداری کرد. این توافق حتی پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، که مرگبار‌ترین درگیری نظامی در اروپا پس از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود، اجرایی شده بود.
خط لوله «اورنگوی-پوماری-اوژهورود» در دوران شوروی سابق ساخته شد تا گاز سیبری را به بازارهای اروپایی برساند. این خط لوله که به مسیر اصلی انتقال گاز از سیبری به مرز اوکراین با اسلواکی تبدیل شد از شهر «سودژا» در منطقه کورسک که اکنون تحت کنترل نیروهای نظامی اوکراین است، می‌گذرد.
خط لوله یاد شده آخرین حلقه مسیر اصلی انتقال گاز روسیه به اروپا پس از خرابکاری‌های گزارش شده سال ۲۰۲۲ در خط لوله زیر آبی «نورد استریم» بود که گاز روسیه را به آلمان منتقل می‌کرد. به این محدودیت‌ها همچنین باید بسته شدن یک مسیر انتقال از بلاروس به لهستان را نیز اضافه کرد.
چرا این اتفاق اکنون رخ داد؟
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین ماه‌ها پیش هشدار داده بود که کشورش دیگر حاضر به تمدید قراردادی پنج‌ساله با روسیه در خصوص انتقال گاز به اروپا نیست که قرار بود نیمه‌شب ۳۱ دسامبر به پایان برسد.
این قرارداد پیش از حمله روسیه به اوکراین و در عین حال پس از اشغال کریمه توسط مسکو، امضا شده بود.
اوکراین و متحدان غربی این کشور قصد دارند بواسطه قطع منابع مالی حاصل از صادرات و فروش انرژی، تلاش مسکو در تأمین هزینه‌های مالی جنگ جاری را تضعیف کنند و همچنین در راستای محدود کردن توان روسیه در استفاده از انرژی به عنوان اهرم فشار علیه اروپا گام بردارند.
به گفته تحلیلگران، قطع روند انتقال گاز روسیه از طریق این خط لوله می‌تواند درآمد مسکو از فروش این حامل انرژی را حدود ۶٫۵ میلیارد دلار در سال کاهش دهد.
این اقدام در عین حال برای اوکراین با برخی مخاطرات همراه است. تحلیلگران نظامی می‌گویند که روسیه ممکن است تصمیم بگیرد شبکه خطوط لوله اوکراین را که تاکنون عمدتاً از حملات مصون مانده است، بمباران کند زیرا اکنون دیگر انگیزه بالایی در روسیه برای حفظ و سالم نگه‌داشتن آنها وجود ندارد.
این اتفاق چه تأثیری بر اروپا خواهد داشت؟
پایان یافتن قرارداد ترانزیت گاز روسیه به اروپا از طریق خاک اوکراین از مدت‌ها قبل پیش‌بینی شده بود؛ همین امر به کشورهای اروپایی فرصت داد تا خود را از پیش برای شرایط جدید آماده کنند. انتظار نمی‌رود این اتفاق تأثیر قابل توجهی بر قیمت گاز داشته باشد، زیرا منابع جایگزین اکنون در دسترس هستند.
مسکو پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲، عرضه گاز به اروپا را کاهش داد، امری که منجر به افزایش مبلغ قبوض انرژی شهروندان شد و بسیاری از دولت‌ها را وادار کرد تا بسته‌های اضطراری برای کمک به کسب‌وکارها و شهروندان گرفتار آمده در تنگنا تدارک ببیند.
اغلب کشورهای عضو اتحادیه اروپا همچنین در واکنش به این ماجرا تلاش کردند تا وابستگی خود را به گاز روسیه کاهش دادند و به دنبال منابع جایگزین از آذربایجان و سایر مناطق باشند.
روسیه در سال ۲۰۲۱، تامین کننده بیش از ۴۰ درصد از گاز وارداتی مصرفی در اتحادیه اروپا بود، اما این رقم طی سه سال اخیر که از شروع جنگ در اوکراین می‌گذرد به شدت کاهش یافته است.
بر اساس گزارش اتحادیه اروپا، این روند سبب شد تا سهم روسیه از واردات گاز اروپا در سال گذشته به کمتر از ۱۵ درصد برسد.
خط لوله عبوری از اوکراین تنها حدود ۵ درصد از واردات گاز اروپا در سال گذشته را تشکیل می‌داد، اما می‌تواند با حذف عرضه در بازاری که از قبل تحت فشار قرار داشت، تأثیرگذار باشد.
این اختلال همچنین می‌تواند فشار بیشتری بر بخشی که از قبل در تنگنا قرار داشت وارد کند. بازارهای گاز طبیعی اروپا امسال در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار داشته‌اند. قیمت‌های معیار در طول سال گذشته بیش از ۵۰ درصد افزایش یافتند، اگرچه هنوز بسیار پایین‌تر از نقاط اوج ثبت‌شده بلافاصله پس از حمله روسیه هستند.
ناظران بازار نسبت به کمبود گاز در کشورها نگرانی چندانی ندارند؛ آنها اما معتقدند که تأمین سوخت در شرایط کنونی پیچیده‌تر و گران‌تر خواهد بود. قیمت‌های گاز طبیعی در اروپا تقریباً چهار برابر بیشتر از قیمت‌ها در ایالات متحده است.
ناتاشا فیلدینگ، رئیس بخش قیمت‌گذاری گاز اروپا در شرکت تحقیقات بازار آرگوس مدیا می‌گوید: «تأثیر‌گذارترین بخش ماجرا که من می‌بینم این است که تأمین گاز جایگزین برای کشورهایی مانند اسلواکی، اتریش و جمهوری چک هزینه‌برتر خواهد بود.»
کشورهایی که تحت تأثیر توقف این قرارداد هستند
اتریش، مجارستان و اسلواکی، سه کشور عضو اتحادیه اروپا حتی پس از حمله روسیه به اوکراین به خرید مقادیر زیادی انرژی از روسیه ادامه دادند.
دولت اتریش روز چهارشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که از قبل آماده‌سازی‌هایی صورت گرفته و تأمین‌کنندگانی خارج از روسیه پیدا شده است. شرکت انرژی اتریشی OMV ماه گذشته اعلام کرد که قراردادهای خود با گازپروم را فسخ کرده و از منابع جایگزین به‌خوبی بهره‌مند است.
مجارستان، که برای باز ماندن خط لوله اوکراین تلاش کرده بود، بیشترین بخش از گاز وارداتی خود از روسیه را از طریق خط لوله جداگانه «ترک‌استریم» دریافت می‌کند.
نخست‌وزیر اسلواکی: قطع عرضه گاز روسیه از طریق اوکراین به اتحادیه اروپا آسیب می‌زند
به گفته رابرت فیچو، نخست‌وزیر اسلواکی که با ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه روابطی دوستانه دارد، پایان یافتن قرارداد ترانزیت گاز بین کی‌یف و مسکو تأثیر «قابل توجهی» بر اتحادیه اروپا خواهد داشت.
فیچو تاکید کرد: تصمیم اوکراین برای توقف ترانزیت گاز روسیه به کشورهای عضو اتحادیه اروپا از طریق خطوط لوله موجود در خاک خود، به جای آسیب رساندن به مسکو، به این اتحادیه ضربه خواهد زد.
اسلواکی ماه‌ها تلاش کرده بود تا اوکراین را برای تمدید قرارداد انتقال گاز روسیه به اروپا از طریق خاک کشورش متقاعد کند زیرا این کشور بسیار به گاز ارزان روسیه وابسته است.
وی در حین طرح استدلال‌ها برای متقاعد کردن کی‌یف تاکید کرده بود که عدم تمدید این قرارداد منجر به افزایش قیمت انرژی در داخل و هزینه‌های بیشتر برای اتحادیه اروپا خواهد شد.
رابرت فیچو و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین طی هفته‌های اخیر و با نزدیک شدن به پایان قرارداد پنج ساله انتقال گاز روسیه به اروپا به صورت عمومی با یکدیگر بحث و گفتگو کرده بودند.
فیچو در پیام سال نو خود که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، گفت: «توقف ترانزیت گاز از طریق اوکراین تأثیر شدیدی نه بر فدراسیون روسیه که بر همه ما در اتحادیه اروپا خواهد داشت.»
فیچو پیش‌تر اعلام کرده بود که پایان یافتن قرارداد گاز می‌تواند حدود دو سال آینده برای اتحادیه اروپا ۱۲۰ میلیارد یورو هزینه در پی داشته باشد. او همچنین گفته بود که اسلواکی سالانه تا ۵۰۰ میلیون یورو از درآمدهای حاصل از حق ترانزیت گاز را از دست خواهد داد.
نخست وزیر اسلواکی در همین راستا همچنین تهدید کرده بود که در صورت تمدید نشدن قرارداد ترانزیت گاز، عرضه برق را به عنوان اقدام تلافی‌جویانه علیه اوکراین قطع خواهد کرد.
با این حال وزیر اقتصاد اسلواکی روز سه‌شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور با کمبود قابل توجهی در زمینه گاز مواجه نخواهد شد.