به گفته یک کارشناس اقتصادی اگر عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان یک راهکار بهینه در عرضه خودرو بود کشورهای دیگر از این روش استفاده می‌کردند؛ در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان، عرضه خودرو به صورت رقابتی انجام می‌شود و مصرف‌کنندگان می‌توانند به‌طور مستقیم از خودروسازان خودروی مورد تقاضای خود را خریداری کنند.
شیوه قیمت گذاری خودرو در دهه گذشته از سوی متولیان امر (شورای رقابت، سازمان حمایت، وزارت صمت) همواره از سوی شرکت های خودروساز مورد نقد بوده چرا که اختلاف میان قیمت فروش کارخانه و قیمت بازار باعث ایجاد رانت برای افرادی شده که می توانستند از شرکت های خودروساز، خودرو خریدار کرده و در بازار آزاد به فروش برسانند.
از این رو کاهش تولیدات خودروسازان و شکل گیری تقاضای کاذب یا سوداگرانه همواره سبب تشدید افزایش اختلاف قیمت خودرو در کارخانه و بازار شده است و این موضوع مشکلاتی را برای مصرف کنندگان واقعی ایجاد کرده است.
بنابراین سیاستگذاران همواره به دنبال راهی برای برون رفت از این وضعیت بوده اند و در این بین عرضه و فروش خودرو در بورس کالا به عنوان راه حلی برای رهایی از وضعیت موجود پیشنهاد که البته مخالفان و موافقانی بین مسئولان و کارشناسان دارد.
به گفته سپهر دادجوی توکلی سخنگوی مرکز ملی رقابت، شورای رقابت به هیچ وجه در شرایط فعلی موافق عرضه خودرو در بورس کالا نیست.
وی می گوید: ماده 58 فصل نهم اصل 44 قانون اساسی در 5 بند شورای رقابت را مکلف کرده که در مورد بازارهایی که به تشخص خود شورا بازارهای انحصاری محسوب می شوند، دستورالعمل و ضوابط را تعیین کند. همچنین طبق ماده 62 شورای رقابت تنها مرجع رسیدگی به رویه های ضد رقابتی است که در همین راستا نیز شورا طبق تکلیف قانونی خود، بازار خودرو را یک بازار انحصاری تشخیص داده است. لذا تا زمانی که اختیارات شورای رقابت در این بازار جاری است مصوبه 543 و اصلاحات آن لازم الاجرا است.
به گفته وی در این مصوبه نحوه عرضه خودرو و وظایف هر کدام از دستگاه های ذیربط مشخص شده و هر گونه اظهارنظری خارج از این چارچوب در حال حاضر کاملا غیرقانوین است مگر اینکه شورای رقابت تصمیم دیگری بگیرد.
محمد اتابک وزیر صمت نیز در مورد عرضه خودرو در بورس کالا گفته است: شورای رقابت به درستی می‌گوید که خودرو نباید در بورس عرضه شود. در کجای دنیا و در کدام نقطه از دنیا در بازار بورس خودرو عرضه می‌شود. خودرو در همین شرایط باید رقابتی شده و به صورت رقابتی عرضه شود.
اما در مقابل حجت الله صیدی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار می‌گوید که هیچ منع قانونی برای عرضه خودرو در بورس کالا وجود ندارد. تمامی زیرساخت های لازم فراهم است.
وی چندی پیش اعلام کرد که در جلسه‌ای که با ریاست جمهوری برگزار شد، موضوع عرضه خودرو در بورس کالا مجددا مطرح شد و رئیس جمهور از این اقدام حمایت کرد.
با توجه به اهمیت موضوع عرضه خودرودر بورس کالا و بررسی سود و زیان این اقدام برای مصرف کننده و تولید کننده گفت وگویی تفصیلی با محمد حسن صبوری دیلمی کارشناس اقتصادی انجام شده است که در ادامه می خوانید.
فارس: جناب آقای دکتر صبوری در مورد عرضه خودرو در بورس کالا نظرات کارشناسان با هم متفاوت است، برخی معتقدند که در وضعیت فعلی و در راستای کنترل قیمت خودرو بهتر است خودرو در بورس کالا عرضه شود و برخی نیز به هیچ عنوان عرضه خودرو در بورس کالا را قبول ندارند و بورس را بستر مناسبی برای عرضه این کالا نمی دانند، به اعتقاد طرفداران عرضه خودرو در بورس کالا، عرضه در بستر بورس باعث حذف دلالان از بازار خودرو می شود و با توجه به اینکه خودرو به قیمت نزدیک به بازار اما با قیمتی کمتر از بازار عرضه می شود، سود حاصل از آن به خودروساز می رسد ضمن اینکه مصرف کننده نیز خودرو را با قیمت کمتر از بازار خریداری می کند. با توجه به این مسائل نظر شما در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا جیست؟ آیا بورس کالا در شرایط فعلی تولید خودرو می تواند وضعیت عرضه را بهتر کند و با قیمت پایین تری خودرو را به مصرف کننده نهایی برساند؟
صبوری دیلمی: در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا، لازم است چند نکته اساسی مورد توجه قرار بگیرد. ماهیت بورس کالا به این صورت است که برای اقلام همگن مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ یعنی کالاها باید از نظر ویژگی‌ها و کیفیت تفاوت چندانی با هم نداشته باشند. همچنین باید بازار آن کالا از نظر عرضه و تقاضا متعادل باشد. در این شرایط، بورس کالا می‌تواند به عنوان ابزاری برای تنظیم بازار هر کالا عملکرد کامل خود را ارائه کند.
که مشکل کمبود کالا و یا به عبارتی دیگر کمبود عرضه در مقابل تقاضا وجود داشته باشد، مسلماً عرضه کالا در بورس کالا می‌تواند منجر با افزایش قیمت‌ها همراه باشد.
خودروسازان برای رهایی از قیمت گذاری دستوری خواستار عرضه خودرو در بورس هستند
خبرگزاری فارس: سال 1401 علیرغم برخی مخالفت ها عرضه خودرو در بورس کالا صورت گرفت و براساس گزارشی که مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی منتشر کرد در فاصله 28 اردیبهشت تا 18 دی ماه حدود 34 هزار و 816 خودرو در بورس کالا به ارزش 195 هزار میلیارد تومان عرضه شد این عرضه از سویی به نفع مصرف کنندگان بود به طوری که 4.4 هزار میلیارد تومان ارزان تر از قیمت بازار این خودروها خریداری شد و از سوی دیگر تولید کنندگان نیز تا حدی از فشار قیمت گذاری دستوری خارج شدند و 6 هزار میلیارد تومان بیشتر از قیمت مصوب خودروها را فروختند، با توجه به این تجربه آیا باز هم عرضه خودرو را به نفع مصرف کنده ارزیابی نمی کنید؟
صبوری دیلمی: در سال‌های گذشته که خودرو در بورس کالا عرضه شد، شرکت‌های خودروساز و برخی صاحبنظران در این بازار اعتقاد داشتند که استفاده از بورس کالا جهت عرضه خودرو، در طی زمان وعرضه خودرو در چند نوبت، شاهد کاهش تدریجی قیمت‌ها بوده‌ایم. اما به نظر می‌رسد واقعیت ماجرا در خصوص حمایت خوروسازان از عرضه خودرو در بورس کالا، مساله قیمت‌گذاری خودرو توسط شورای رقابت و تلاش این شرکت‌ها جهت یافتن راهکاری جهت خلاص شدن از قیمت‌گذاری دستوری است. به عبارت دیگر مشکل اصلی خودروسازان در شرایط فعلی قیمت‌گذاری دستوری خودرو توسط شورای رقابت است.
این موضوع از دو جنبه قابلیت بررسی دارد. اول اینکه در شرایط فعلی قیمت‌گذاری دستوری خودروهای تولیدشده توسط شرکت‌های تولیدکننده خودرو داخلی به عنوان قیمت سقف در نظر گرفته می‌شود و براساس آموزه‌های اقتصادی هر نوع تعیین قیمت سقف که با هدف حمایت از مصرف‌کنندگان کالاها صورت می‌پذیرد، منجر به ایجاد بازار سیاه در بازار شده و در نهایت بازار با صف‌های خرید مواجه خواهد بود. این شرایط عیناً در بازار خودرو قابل مشاده است.
از طرف دیگر شورای رقابت به دلیل فقدان رقابت کافی در صنعت خودرو، اقدام به قیمت‌گذاری خودروهای تولیدی شرکت‌های داخلی می کند و در شرایط فعلی که شرکت‌های خودروساز داخلی با رقیبی در بازار مواجه نیستند، عدم قیمت‌گذاری نیز چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. بنابراین در خصوص خودرو با مشکلی مواجهیم که راهکارهای اتخاذ شده در هر صورت به نفع مصرف‌کنندگان نهایی نیست. از طرف دیگر ایجاد بازار سیاه و شکل‌گیری صف در بازار نیز منافعی را نصیب دلالان و سفته‌بازان در بازار خواهد کرد.
به عبارتی در این شرایط هم تولیدکنندگان منافعی را از دست داده و هم مصرف‌کنندگان متضرر می‌شوند. در این شرایط مسلماً مصرف‌کنندگان از شرایط بازار ناراضی بوده و از طرف دیگر خودروسازان و فعالان صنعت خودرو برای رهایی از قیمت‌گذاری شورای رقابت، پیشنهاداتی مانند عرضه خودرو در بورس کالا را مطرح می کنند.
همانگونه که قبلاً اشاره شد، اگرچه با عرضه خودرو در بورس کالا شاهد محدود شدن قیمت‌ها در بازار بودیم اما در این مدت نیز میان قیمت‌های خودرو در کارخانه و بازار بورس تفاوت قابل توجهی وجود داشت. البته همانگونه که در ابتدای مطلب اشاره شد، انتظار هم همین بود که عرضه خودرو در بورس کالایی چندان از لحاظ تغییرات قیمتی موثر نباشد زیرا مساله عرضه محدود خودرو و امکان مدیریت بازار توسط تولید کننده کما فی السابق ادامه داشت. با این اوصاف عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند به رسالت و بطور کلی ماهیت بازار بورس ضربه بزند. البته اشاره مجدد به این نکته نیز ضروری است که قیمت‌گذاری خودرو به دلیل انحصاری بودن این کالا از سوی شورای رقابت صورت می‌گیرد.
فارس: آیا اجرای سیاست عرضه خودرو در بورس در مقابل عدم اجرای آن منافع بیشتری را نصیب مصرف کننده می‌کند. یا خیر؟
صبوری دیلمی: اما در نگاه اول همانطور که قبلاً بیان شد شاهد شکل‌گیری صف‌های خرید در بازار بوده‌ایم و قیمت‌ها در بازار غیر رسمی به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. بنابراین بطور خلاصه اشاره می‌شود که یکی از مشکلات اساسی در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا، کمبود میزان تولید خودرو در کشور است. با توجه به تولید محدود خودرو در کشور، عرضه آن در بورس کالا و شکل‌گیری صف‌های خرید در این بازار می‌تواند به افزایش قیمت‌ها منجر شود.
به نظر می‌رسد برای حل اساسی این مشکل، باید افزایش رقابت در صنعت خودرو به عنوان یک هدف باید مورد توجه قرار گیرد. با عنایت به اینکه در کوتاه مدت امکان افزایش افزایش عرضه تولیدات داخلی به بازار وجود ندارد، یکی از راهکارها می‌تواند افزایش واردات خودروهای خارجی و عرضه همزمان خودروهای داخلی و وارداتی در بازار باشد.
این سیاست با هدف جبران کمبود عرضه خودرو در بازار به عنوان یک سیاست کارآمد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در بازار نیز می‌توان شرایط را به گونه‌ای تنظیم کرد که تولیدکنندگان داخلی ملزم به عرضه حداقل میزان خاصی از تولیدات در بورس باشند.
به عبارت دیگر خودروسازان برای آغاز این فرآیند باید متعهد شوند که در مجموع ماهانه بخش قابل توجهی از تولیدات خود را در بازار عرضه می کنند. با عنایت به اینکه در حال حاضر قیمت‌هایی از سوی شورای رقابت تعیین شده است، قیمت عرضه و یا قیمت‌های آغازین باید قیمت تعیین شده توسط شورای رقابت باشد.
البته ایراداتی به روش فعلی واردات خودرو وارد است، در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که در خصوص خودروهای وارداتی نیز از فرآیند قرعه‌کشی استفاده می‌شود. با این اوصاف ادامه این فرآیند نیز چندان به نفع مصرف‌کنندگان نهایی نبوده و بسیاری از متقاضیان خودروهای وارداتی نیز از این لحاظ مغبون خواهند شد. در حال حاضر مشاهده می‌شود که قیمت خودروهای وارداتی در کشورهای دیگر و حتی کشورهای همسایه دارای تفاوت قابل توجه با قیمت ریالی خودروها در بازارهای داخلی است.
ضرورت تسهیل واردات در راستای کاهش قیمت خودروهای وارداتی
به عبارتی دیگر مصرف‌کنندگان مجبورند خودروهای وارداتی را با قیمت‌هایی بالاتر از قیمت‌های واقعی خریداری کنند. بدیهی است اگر فضایی آزادتر برای واردات خودرو ایجاد شود، با استفاده از منابع ارزی افراد در خارج از کشور، با نظارت دقیق و کنترل بانک مرکزی، می‌توان خودروهای تولیدی شرکت‌های خارجی را با شرایط مناسب‌تری وارد کرد. البته با هدف افزایش رقابت در بازار خودرو، باید تعرفه‌های فعلی با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.
فارس: به تعرفه واردات خودرو اشاره کردید، با توجه به شرایط موجود تولید، برای اینکه وضعیت بازار خودرو بهبود یابد، تعرفه واردات خودرو باید چگونه باشد؟
صبوری دیلمی: در حال حاضر، تعرفه‌های سنگین واردات خودرو و محدودیت‌های دیگری که در خصوص نحوه واردات خودرو وجود دارد، نه تنها مشکلات بازار داخلی را کاهش نداده بلکه به رقابت‌پذیری بازار آسیب زده است. خوشبختانه مجلس در تصویب بودجه سال آینده به کاهش تعرفه‌های خودرو موافقت کرده است که می‌تواند به کاهش قیمت‌ها و افزایش رقابت در بازار کمک کند. اما هنوز تعرفه‌های درنظر گرفته بسیار قابل توجه بوده و موانع غیر تعرفه‌ای دیگری نیز وجود دارد که به هر صورت هزینه واردات خودرو را افزایش خواهد داد. مباحثی مانند لزوم وجود نمایندگی خودرو وارداتی در کشور، اسقاط خودرو فرسوده در قبال واردات خودرو و ... به عنوان موانع غیر تعرفه‌ای منجر به افزایش قیمت خودروهای وارداتی شده و براین اساس همانگونه که اشاره شد، معادل ریالی قیمت خودروهای وارداتی به مراتب بیشتر از قیمت این خودرها در سایر کشورها خواهد بود.
مسلماً اگر موانع تعرفه‌ای و غیر تعرفه‌ای کاهش یابند، واردات خودروهای خارجی تسهیل شده و با افزایش عرضه خودروهای خارجی خودروسازان داخلی مجبور به رقابت در قیمت و کیفیت خواهند شد. بدیهی است زمانی که خودرو به میزان کافی عرضه شود و بازار با مازاد تقاضا روبرو نباشد، دیگر بحث‌هایی درخصوص عرضه خودرو در بورس کالا یا چگونگی تعدیل قیمت در بازار آزاد وجود نخواهد داشت. در چنین شرایطی، مصرف‌کنندگان می‌توانند خودرو را به راحتی از خودروساز یا نمایندگی‌های هر خودروساز دریافت کنند. مانند شرایطی که پیش روی خریداران و متقاضیان خودرو در سایر کشورها قرار دارد.
فارس: آیا تاکنون در کشورهای دیگر عرضه خودرو در بورس کالا انجام شده است؟
صبوری دیلمی: اشاره به این نکته نیز ضروری است که اگر بورس کالا به عنوان راهکاری بهینه در عرضه کاربرد داشت، حتماً این موضوع در کشورهای دیگر نیز اجرایی می‌شد. در بسیاری از کشورهای جهان، عرضه خودرو به صورت رقابتی انجام می‌شود و مصرف‌کنندگان می‌توانند به‌طور مستقیم از خودروسازان خودروی مورد تقاضای خود را خریداری کنند. در بیشتر کشورها، رقابت در بازار خودرو بسیار شدید است و سیاست‌هایی که در حال حاضر با هدف حمایت از خودروسازان داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مدت‌هاست که در سایر کشورها رخت بربسته و مناسب است این شرایط در ایران نیز ایجاد شود، تنها در این صورت است که مسائل و مباحث فعلی از بین خواهد رفت.