همکاری‌های ترانزیتی میان ایران و چین به عنوان یک محور کلیدی در توسعه اقتصادی و تجاری در منطقه غرب آسیا و آسیای مرکزی در راستای طرح ابتکار کمربند-راه چین مطرح است که نیازمند همکاری راهبردی سه‌جانبه برای تجاری‌سازی این کریدور ارتباطی است.
تاریخچه همکاری‌های ترانزیتی میان سه کشور ایران، افغانستان و چین به دوران باستان برمی‌گردد. جاده ابریشم که از چین به اروپا می‌رسید، از طریق ایران و افغانستان عبور می‌کرد و به عنوان مهم‌ترین کریدور تجاری آن زمان شناخته می‌شد.
این مسیر تاریخی، امروزه با توجه به تغییرات جهانی و نیاز به تنوع در مسیرهای تجاری در کنار تنش‌های موجود در تنگه‌های دریایی مجددا مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یک پنجره فرصتی برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری میان این کشورها به شمار می‌رود.
همکاری‌های ترانزیتی میان ایران، افغانستان و چین نه تنها به تسهیل تجارت و حمل و نقل کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود روابط سیاسی و اقتصادی میان این کشورها نیز منجر شود. با توجه به پتانسیل‌های موجود و نیاز به توسعه زیرساخت‌ها، این همکاری‌ها می‌تواند به عنوان یک فرصت مناسب برای رشد اقتصادی در منطقه تلقی شود.
چین برای دسترسی زمینی به بازار اروپا و غرب آسیا به خصوص انرژی، به مسیرهای گوناگون که مقرون به صرفه و به لحاظ سیاسی و تجاری ایمن باشد، نیاز دارد. در سال ۲۰۱۳، ابتکار کمربند-راه (BRI) را به منظور گسترش تجارت خارجی خود و رقابت اقتصادی با آمریکا مطرح کرد.
در میان ۶ کریدوری که ذیل این ابتکار تعریف شده‌اند، کریدور چین-آسیای مرکزی-غرب آسیا که از مسیر ایران، افغانستان یا آسیای مرکزی می گذرد، اهمیت ویژه‌ای برای چین دارد. همسایگی چین با افغانستان و آسیای مرکزی و سیاست خارجی آنها مبتنی بر همسایگی، این التزام را برای چینیها به وجود آورده‌است تا توسعه اقتصادی همسایگان خود را مورد پیگیری قرار دهد.
چین در سال‌های اخیر به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاران در پروژه‌های زیرساختی افغانستان شناخته شده‌است. بر اساس گزارش‌ها، چین بیش از ۵ میلیارد دلار در پروژه‌های مختلف در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده‌است که شامل پروژه‌های ساخت راه‌آهن، جاده و دیگر زیرساخت‌ها می‌شود.
اتصال ریلی ایران و افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برای پویایی تجارت میان دو کشور و منطقه برخوردار است. راه‌آهن خواف-هرات ۸۰۰ کیلومتر طول دارد و می‌تواند حدود ۵ میلیون نفر از جمعیت افغانستان را از خدمات حمل‌ونقل ریلی و مسافری بهره‌مند کند. این خط ریلی برای کشور افغانستان محصور در خشکی که در شرق خود با مناطق کوهستانی و در جنوب با تنش‌های سیاسی با پاکستان روبرو است، اهمیت استراتژیک دارد.
مهدی محمدی، کارشناس ترانزیت، در خصوص اتصال ریلی ایران و افغانستان بیان کرد که کشورهای ایران، افغانستان و چین به طور فزاینده‌ای به یکدیگر نزدیک شده‌اند و با تعریف کریدور ریلی-جاده‌ای بین این سه کشور، ایران می‌تواند به پیونددهنده شرق و غرب آسیا تبدیل شود.
وی افزود: با توجه به موقعیت افغانستان در کریدور شرق- غرب از مسیر ایران و اتصال چین به ایران در غرب آسیا با همراهی تحولات شتابان جهانی، لزوم همکاری سه‌جانبه ایران، افغانستان و چین بیش از پیش نمایان شده‌است. بلاشک این همکاری سه‌جانبه باید با دیپلماسی پویا و برگزاری نشست‌های منظم تجّار همراه باشد.
محمدی ادامه داد: تکمیل خط ریلی خواف-هرات و امتداد آن به مزارشریف و مرز مشترک چین و افغانستان، گام مهمی در راستای تحقق این هدف خواهد بود که تامین سرمایه آن با تهاتر خدمات مهندسی در ازای بهره‌برداری از منابع غنی افغانستان پیشنهاد می‌شود.