صبح یکشنبه ۸ دسامبر مردی ۴۲ ساله، با یک لباس نظامی سبز ساده، وارد مسجد امویان شهر دمشق شد و در جمع کوچکی از مردم، برای ملت سوریه، منطقه و جهان سخنرانی کرد.
او سقوط حکومت اسد را «پیروزی امت اسلامی» خواند و خواستار تأمل در آنچه روی داده و دعا شد. او گفت: «من بیش از ۲۰ سال پیش این سرزمین را ترک کردم و قلبم آرزوی این لحظه را داشت.»
ابومحمد جولانی که نام واقعی او احمد شراع است، در یک خانواده مترقی در یکی از محله‌های مرفه دمشق بزرگ شده و در رشته پزشکی تحصیل کرده ولی ناتمام آن را رها کرده است.
با این وجود برای بیش از دو دهه، او استفاده از نام واقعی خود را کنار گذاشت و «جولانی» خوانده شد؛ یعنی همان نام رزمی که بر اساس کنوانسیون ستیزه‌جویان جهادی و با هدف دادن هویت‌های جدید به اعضایشان آنهم به یاد شکوه تاریخی مسلمانان انتخاب می‌شد و البته همزمان نوعی سپر گمنامی را نیز برایشان فراهم می‌کرد.
ابومحمد جولانی بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ میلادی در کنار دیگر شورشیان جهادی با سربازان آمریکایی در عراق جنگید و سپس مدت پنج سال را نیز به عنوان زندانی در بازداشتگاه‌ها سپری کرد.
او در سال ۲۰۱۱ میلادی به سوریه بازگشت تا نقش مهمی در مبارزات اسلامگرایان هم در میان نیروهای داعش و هم القاعده ایفا کند.
او سپس رهبری گروه اسلامگرای «هیات تحریرالشام» را به دست گرفت و از سال ۲۰۱۷ میلادی حکومت خود را بر ۲ میلیون نفر در ادلب واقع در شمال‌غرب سوریه تحمیل کرد.
درنهایت نیز ماه گذشته، با رهبری ائتلافی از شورشیان تحت کنترل «گروه تحریرشام» دست به پیشروی برق‌آسایی در خاک سوریه زد و توانست طی ۱۲ روز خود را به دمشق برساند.
اکنون سوال این است که قرار است کدام مرد بر سوریه حکومت کند؟ ابو محمد جولانی که توسط آمریکا، بریتانیا و دیگران به عنوان تروریست معرفی شده و برای دستگیری‌اش یک جایزه ۱۰ میلیون دلاری تعیین شده بود، یا احمد شراع که از القاعده جدا شد و راه خود را در پیش گرفت تا نشان دهد که سازمان تحت کنترلش قصد حمله به غرب را ندارد.
هنوز نمی‌توان پاسخ روشنی به این پرسش داد و اجماع کمی در این باره وجود دارد. بسیاری از تحلیلگران می‌گویند که تصمیم احمد شراع برای ورود به دمشق و کنار گذاشتن نام رزمیِ خود، یکی از شاخص‌هایی است که نشان می‌دهد گذار از افراط گرایی جهادی به چیزی معتدل‌تر، ممکن است. با این وجود این شاخص به تنهایی کافی نیست.
گفته می‌شود که در حلب، اولین شهری که شورشیان تحت ائتلاف او ماه گذشته به تصرف خود درآوردند، «هیات تحریرالشام» برای سربازان رژیم سابق فرمان عفو صادر کرده، اعضای آن خانه به خانه رفتند تا به ساکنان مسیحیان اطمینان دهند که آسیبی نخواهند دید و او پیامی برای کردها فرستاده مبنی بر اینکه «تنوع، نقطه قوتی است که ما به آن افتخار می‌کنیم».
همچنین گزارش شده است که خود احمد شراع، تلاش‌های دیپلماتیک را برای جلب نظر رهبران شیعه اسماعیلی رهبری کرده و به این ترتیب تصرف شهرهای کلیدی را برای شورشیان ممکن شده است.
شیراز ماهر، کارشناس اسلام افراطی در کینگز کالج لندن می‌گوید: «بر اساس آنچه می‌بینیم، او یک فرد واقعاً تغییر یافته است. به نظر می‌رسد که در مدت ۲۰ سال جنگ و سفر، او نوعی الهیات عمل‌گرایانه ایجاد کرده است.»
البته نمی‌توان این تغییر را یک‌شبه و ناگهانی دانست. زیرا او پیش از این، هم به القاعده و هم داعش پشت کرده بود؛ با آنها جنگیده بود و حتی بگونه‌ای بسیار سختگیرانه گروه خود را از وجود هرکسی که مظنون به نوعی وفاداری دوگانه بود، پاکسازی کرده بود.
دیگاهی محتاطانه‌تر
اما برخی از کارشناسان به این موضوع اشاره دارند که استفاده از نام رزمی «جولانی» به معنای تعهد شخصی قوی او برای پایان دادن به اشغال این منطقه توسط اسرائیل است و هرگز نباید پیام او را فراموش کرد.
با این وجود به نظر می‌رسد که دست‌کم در کوتاهمدت، تمرکز احمد شراع بر موضوعات داخلی سوریه باشد؛ موضوعاتی مانند رفاه بیشتر سوریه و کمک به مردم رنج دیده.
اما این که قرار است این رفاه چگونه و برای چه گروه‌هایی تامین شود، می‌تواند چهره نهایی این مرد را نشان دهد. چراکه برخلاف سیاست‌های او در ۱۲ روز اخیر، ساکنان ادلب هنوز خاطرات سرکوب‌های اعتراضاتشان تحت حاکمیت «گروه تحریر شام» را فراموش نکرده‌اند.
شیراز ماهر نیز می‌گوید: «چالش‌های بزرگی در راه است. بویژه آنکه او نیز رگه‌هایی از استبداد دارد. باور ندارم که او یک دولت سکولار ایجاد کند. حدس من این است که حکومتی که در سوریه شکل می‌گیرد، درنهایت خوشایند طالبان باشد.»
گروه دیگری از تحلیلگران نیز به این موضوع اشاره دارند که برخی از رهبران ارشد «گروه تحریر شام» همچنین موثرترین جنگجویان این گروه که شامل افراط‌گرایان کهنه‌کار آسیای مرکزی نیز می‌شوند، همچنان به «ایدئولوژی‌های اصلی جهادی‌ها» متعهد هستند.
بر این اساس، آنها هشدار می‌دهند که هرگونه رفتاری که از سر اعتدال در این گروه دیده شود، در واقع رفتاری نمایشی برای پنهان کردن جاه‌طلبی‌های رادیکال، هم محلی و هم جهانی آنها برای درازمدت است و به این ترتیب نه غرب و نه قدرت‌های منطقه‌ای نباید اقدامات احتیاطی و محافظتی خود را کنار بگذارند.
حسین عبدالحسین، کارشناس بنیاد «دفاع از دموکراسی» مستقر در واشنگتن، هفته گذشته در مصاحبه با شبکه خبری سی‌ان‌ان، به وجود یک «پرچم جهادی» در کنار پرچم انقلاب سوریه اشاره کرد که در پشت احمد شراع پنهان است.
عبدالحسین گفت: «او تا کنون حرف‌های خوب زیادی زده و من واقعا امیدوار هستم که او همان کسی باشد که می‌گوید. اما اوضاع کشور خراب است. نه اقتصادی وجود دارد، نه پولی. فقر و جنایت در همه جا گسترش یافته و میلیون‌ها پناهنده می‌خواهند برگردند. اکنون همه خوشحال هستند اما دیر یا زود واقعیات خود را نشان می‌دهند و ترس من این است که در آن هنگام، او دوباره به سراغ اسلام خودش برود.»
احمد شراع یا ابومحمد جولانی؟ او در این باره پاسخی به شکاکان و حامیان خود داد و به سی‌ان‌ان گفت: «ما را با کلمات قضاوت نکنید، بلکه با اعمالمان قضاوت کنید.»