سرعت تحولات جهانی فرصت‌های جدیدی برای گسترش همکاری‌ها میان ایران و چین ایجاد کرده که نیازمند آگاهی دوجانبه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشترک در بستر تحولات ژئوپلیتیک است.
پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، مسیرهای کریدور شرق به غرب دستخوش تغییرات عمده‌ای شدند که برای برخی کشورها سود و برای برخی دیگر ضرر به همراه داشت.. همزمان، با اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، قزاقستان به عنوان یکی از محورهای مهم ارتباطی چین و اروپا اهمیتی دوچندان یافت.
طبق گزارش راه‌آهن قزاقستان، در ۸ ماه نخست سال ۲۰۲۴، حمل‌ونقل کالا از مرز ریلی دوستیک–آلاشانکو به ۹.۱ میلیون تن رسید که نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد رشد داشته است. همچنین، گذرگاه‌های اصلی میان چین و قزاقستان مانند آلاشانکو و خورگوس در سال ۲۰۲۳ نزدیک به نیمی از کل ۱۷ هزار قطار مسیر چین-اروپا را در برگرفتند.
در نوامبر ۲۰۲۴، صدهزارمین قطار باری مسیر چین-اروپا از چونگ‌کینگ به دویسبورگ آلمان حرکت کرد و قطه عطف تاریخی برای این ارتباط ریلی را رقم زد.. قطار ۸۰۸۳X که از چونگ کینگ حرکت کرده بود، در ساعت ۹:۱۰ صبح به وقت محلی به ترمینال دویسبورگ رسید و حامل لوازم الکترونیکی، قطعات صنعتی و لوازم خانگی بود. محموله قطار به سرعت برای توزیع به مقاصد مختلف در سراسر اروپا تخلیه شد.
چانگ هایتائو، سرکنسول موقت چین در دوسلدورف، خاطرنشان کرد که قطار باری چین-اروپا به عنوان یک کاتالیزور برای روابط سیاسی و اقتصادی باقی خواهد ماند و باعث تقویت اتصال در سراسر اوراسیا و تقویت توسعه پایدار اقتصادی جهانی خواهد شد.
مارکوس تیبر، کمیسر امور چین در شهر دویسبورگ اظهار کرده است اتصال ریلی بین دو قطب اقتصادی قطعاً به یک وضعیت برد-برد برای هر دو کشور منجر شده است. از زمان آغاز فعالیت این مسیرها در سال ۲۰۱۱، قطارهای باری به تدریج نقشی راهبردی در توسعه کریدور شرق-غرب ایفا کرده‌اند و بیش از ۱۱ میلیون TEU کالا با ارزش بالغ بر ۴۲۰ میلیارد دلار جابه‌جا شده است.
تیان ژونگیو، مدیر کل زیرمجموعه China Railway Container Transport Co Ltd در اروپا اشاره کرد سال ۲۰۱۶ تبادل قطار سالانه بین چین و اروپا ۱۷۰۲ سفر بوده که در حال حاضر به بیش از ۱۷۰۰۰ سفر افزایش یافته است و در کنار آن زمان ترانزیت به طور پیوسته بهبود یافته است.
مهدی محمدی، کارشناس ترانزیت، اظهار داشت که علی‌رغم کاهش حجم تجارت دوجانبه چین و اروپا، حمل‌ونقل ریلی بین این دو قطب اقتصادی رشد قابل‌توجهی داشته است. در سال جاری میلادی بیش از ۱۷ هزار سفر قطار باری میان چین و اروپا انجام شده که رشدی ۱۱ درصدی را نشان می‌دهد.
مطابق نظر کارشناسان، ایران با تاریخی کهن به عنوان شاهراه تجارت جهانی و نقطه کلیدی جاده ابریشم، اکنون ظرفیت‌های بی‌نظیری در عرصه ترانزیت دارد. چین نیز با ابتکار کمربند-راه (BRI) در حال احیای این مسیر تاریخی است. اگر کریدور شرقی-غربی عبوری از ایران، با ورودی‌هایی از آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان و خروجی‌هایی به ترکیه و گرجستان فعال شود، امکان جابه‌جایی ۳۰ میلیون تن کالا وجود خواهد داشت.
چین و اتحادیه اروپا که مهم‌ترین قطب‌های تجارت جهانی هستند، در سال ۲۰۲۳ مبادلاتی به ارزش بیش از ۷۳۹ میلیارد دلار را ثبت کردند. موقعیت استراتژیک ایران برای دسترسی چین به بازارهای غرب آسیا و اروپا اهمیت ویژه‌ای دارد. علاوه بر این، تنش‌های دریایی میان چین و آمریکا و رقابت‌های تجاری دو کشور می‌تواند جایگاه ایران را در کریدورهای ترانزیتی ارتقا دهد.
ایران می‌تواند نقش محوری در اتصال چین به غرب آسیا ایفا کند. براساس نظر کارشناسان یکی از راهکارهای پیشنهادی برای بهره‌وری بیشتر امکان اتصال بندرعباس به آسیای مرکزی است؛ مسیری که بخشی از شش کریدور اصلی BRI محسوب می‌شود. با همکاری مسئولان ایرانی و مشارکت بخش خصوصی، این طرح می‌تواند به مرحله بهره‌برداری برسد.
ایران باید برای ایفای نقش مؤثرتر در ابتکار کمربند-راه چین، شرایط منطقه‌ای و نیازهای طرف مقابل را به خوبی درک کرده و رویکرد برد-برد را اتخاذ کند. یکی از عرصه‌های مهم همکاری، توسعه زیرساخت‌ها در بندرعباس و پل ۲.۲ کیلومتری خلیچ‌فارس-قشم است.