با توجه به كمبود سوخت براي توليد برق نيروگاه‌ها در كشور و اطلاعيه شوراي اطلاع‌رساني دولت مبني بر اعمال خاموشي منظم به جاي مازوت‌سوزي و آلودگي هوا، از امروز 20 آبان خاموشي‌هاي برنامه‌ريزي شده در سطح كشور اعمال مي‌شود. مديرعامل شركت توزيع برق در اين باره گفته است: «۳ نيروگاه در سطح كشور در بحث مازوت‌سوزي و جلوگيري از آلودگي تعطيل شده؛ اما فعلا محدوديت در بخش صنايع اعمال نشده است.
با توجه به ناترازي در توليد و مصرف برق به دليل كمبود سوخت نيروگاه‌ها و جلوگيري از مازوت‌سوزي و آلودگي هوا، روزي ۲ ساعت خاموشي در بخش خانگي و تجاري از امروز اعمال خواهد شد.» آن‌طور كه از خبرها و اظهارنظرها برمي‌آيد، برنامه خاموشي منظم در طول روز بين ساعت ۹ صبح تا ۱۷ عصر خواهد بود و توزيع خاموشي‌ها به صورت برنامه‌ريزي شده و منظم صورت مي‌گيرد.
سخنگوي دولت سه روز پيش در صفحه شخصي خود در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: «شرط عدالت نيست براي توليد برق، بخشي از جامعه با جان خود هزينه آن را پرداخت كند.» از همين رو به دستور رييس‌جمهور مازوت‌سوزي در سه نيروگاه اراك، كرج و اصفهان كه شرايط ويژه‌اي دارند، متوقف مي‌شود. به گفته خانم مهاجري، سخنگوي دولت با اين اقدام مي‌توان براي مدت محدودي «خاموشي منظم» را جايگزين «توليد سم» براي عموم شهروندان كرد. محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرايي رييس‌جمهور نيز اعلام كرد كه «پس از بررسي‌ها و دستور آقاي پزشكيان به دليل آلودگي خاص در مناطق اراك، كرج و اصفهان ناشي از مازوت‌سوزي (حدود ۱۶ ميليون تن مازوت‌سوزي) كه باعث آلودگي هوا و بيماري مي‌شود، مازوت‌سوزي متوقف مي‌شود. كمبود برق، انرژي و گاز داريم. براي اينكه به بخش‌هايي از جامعه آسيب وارد نشود، ناچاريم سوخت مازوت را در اين نيروگاه‌ها متوقف كنيم. در دولت مقرر شده وزارت نيرو ساعت‌هايي را در طول سال تنظيم كند مدتي كه نياز است خاموشي اعلام كند.
از همه مردم به خاطر اين مساله عذرخواهي مي‌كنم. واقعا چاره‌اي نداريم. ما راضي نيستيم اين سم در شهرهايي مثل اصفهان، كرج، اراك و شهرهاي ديگر توليد شود و ترجيح داديم خاموشي مختصري به‌طور منظم و با اطلاع قبلي در طول شبانه‌روز اتفاق بيفتد. اميدواريم با برنامه‌ريزي‌هاي دولت وفاق ملي سال ديگر توليد برق و گاز اصلاح شود.» به گفته وي براي كم كردن خاموشي‌ها بايد چند درجه هواي خانه را كاهش بدهيم و گاز و برق كمتري مصرف كنيم. دماي خانه‌ها و ادارات را بايد كنترل و انرژي كمتري در اتاق كار مصرف كنيم. كمي هم مشكل به دليل ارزاني شديد و يارانه‌اي است كه پرداخت مي‌شود. به هر حال از شنبه مازوت‌سوزي متوقف مي‌شود. اين تصميم عادلانه است؛ چراكه سلامتي مردم در اين مناطق حفظ مي‌شود. قرار نيست تعدادي بميرند تا ما برق داشته باشيم.
در شرايط كنوني، وضعيت مصرف مازوت در نيروگاه‌هاي ايران به يكي از مسائل پيچيده و بحث‌برانگيز در مديريت انرژي و حفظ كيفيت هوا تبديل شده است. مازوت، به عنوان يكي از آلاينده‌ترين سوخت‌هاي فسيلي، همواره در فصول سرد سال و هنگام كاهش تامين گاز طبيعي به عنوان جايگزيني براي نيروگاه‌ها مطرح مي‌شود. اين امر به دليل مشكلات در تامين پايدار گاز، به‌ويژه در زمستان و نياز به توليد برق مستمر است. با اين حال، استفاده از مازوت به دليل آلايندگي بسيار بالا و تاثيرات جدي آن بر سلامت عمومي، همواره با انتقادات شديدي مواجه بوده است. البته بايد توجه داشت كه حتي خود نيروگاه‌هاي كشور نيز تمايلي به استفاده از سوخت مازوت ندارند، چراكه استفاده از مازوت هزينه تعمير، نگهداري و بهره‌برداري را تا ٥٠ درصد افزايش مي‌دهد. به عبارتي مصرف سوخت‌هاي فسيلي جز گاز حاوي موادي هستند كه باعث رسوب‌زايي و خوردگي روي سطوح داغ بويلر مي‌شوند. آمارها نشان مي‌دهد كه در آبان امسال به‌طور ميانگين روزانه ۷۰.۷ ميليون ليتر سوخت مايع تحويل نيروگاه‌هاي كشور شده كه اين عدد در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته (آبان ۱۴۰۲) با ۳۸.۴ ميليون ليتر در روز، ۳۲.۳ ميليون ليتر معادل حدود ۷۵ درصد رشد يافته است. اما از آن سو، ذخاير سوخت مايع نيروگاهي كشور در زمان تحويل به دولت چهاردهم، ۳ ميليارد و ۲۱۸.۸ ميليون ليتر بوده كه اين عدد در مقايسه با مدت مشابه پارسال (شهريور ۱۴۰۲) با ۵ ميليارد و ۲۳ ميليون ليتر، ۳۶ درصد كاهشي بوده است. در اين باره دو نكته ديده مي‌شود كه در ادامه به آن مي‌پردازيم.
سبد توليدبرق بايد متنوع باشد
به دليل «ارزان بودن» گاز در ايران، نيروگاه‌هاي ايران به خط مقدم توليد برق تبديل شده‌اند و در انحصار ايجاد شده كه صرفه اقتصادي نيروگاه‌ها را وابسته به همين گاز ارزان كرده، خبري از تنوع در سبد توليد برق ايران نيست. آمارها نشان مي‌دهد كه سهم گاز طبيعي از توليد برق در ايران از 35 درصد سال 1364 به حدود 86 درصد در سال 1402 رسيده است. در واقع 93 درصد از رشد توليد برق كشور در چهار دهه اخير بر عهده گاز طبيعي بوده و در حدود 7 درصد باقي‌مانده توسط فرآورده‌هاي نفتي و انرژي هسته‌اي انجام شده است. انرژي‌هاي تجديدپذير و برقابي نيز در رشد توليد برق ايران نقش ناچيزي داشته‌اند كه اين موضوع نشان از عدم توازن در سبد توليد برق است. در اين باره جلسه‌اي روز گذشته با حضور وزير نيرو، وزير امور اقتصادي و دارايي، رييس سازمان برنامه و بودجه و تعدادي از مديران بخش خصوصي و سرمايه‌گذاران فعال در حوزه ساخت نيروگاه‌هاي برق برگزار شده . رييس‌جمهور در اين جلسه كه با عنوان «بررسي راهكارهاي رفع ناترازي برق و توسعه نيروگاه‌هاي تجديدپذير» برگزار شده، گفته: «به دليل فوريتي كه در اين زمينه وجود دارد و تا قبل از رسيدن به پيك مصرف برق در ماه‌هاي آينده، وزرا و مسوولان مربوطه بايد هماهنگي‌هاي خود را بيشتر كنند و ضمن برطرف كردن موانع پيش‌روي سرمايه‌گذاران، هر گونه مجوزي كه براي پيشرفت كار لازم است، به سرعت تهيه و در اختيار بخش خصوصي فعال در اين زمينه قرار بگيرد.»
سخنگوي دولت نيز در استقبال از اين دستور عنوان كرده كه اين جلسه «گام دوم دولت براي انرژي پاك پس از ممنوعيت استفاده از سوخت مازوت در نيروگاه‌ها» بوده است.
دليل آلودگي فقط مازوت‌سوزي نيست
در حال حاضر از ميان حدود ۱۴۰ نيروگاه بزرگ در كشور، تنها ۱۴ نيروگاه بخاري توانايي استفاده از مازوت را دارند كه عمدتا در خارج از مناطق پرجمعيت و دور از كلانشهرها قرار گرفته و به‌طور محدود از اين سوخت استفاده مي‌كنند؛ دولت نيز اخيرا اعلام كرده كه هيچ يك از نيروگاه‌هاي مستقر در كلانشهرها، از جمله اصفهان، كرج و اراك، از مازوت استفاده نخواهند كرد. در تهران نيز هيچ كدام از نيزوگاه‌ها مازوت مصرف نمي‌كنند، در ميان نيروگاه‌هاي تهران، نيروگاه بعثت، نيروگاه بخاري است كه از سال ۱۳۹۱ بخش مصرف مازوت آن پلمب شده است و در تهران براي تامين برق هيچ نيروگاهي مازوت مصرف نمي‌شود.
بر اساس گزارش‌هاي منتشر شده از سوي سازمان محيط‌زيست، منابع متحرك مانند خودروها و حمل‌ونقل عمومي بيشترين سهم را در آلودگي هواي شهرها دارند. به‌طور خاص، سهم نيروگاه‌ها در توليد ذرات معلق تنها حدود ۷ درصد اعلام شده است، در حالي كه بخش حمل‌ونقل با سوخت گازوييل و بنزين، نزديك به ۸۰ درصد ذرات معلق را توليد مي‌كند. اين آمار نشان مي‌دهد كه اگرچه مصرف مازوت در نيروگاه‌ها موضوعي نگران‌كننده است، اما كاهش آلاينده‌هاي ناشي از حمل‌ونقل و سوخت‌هاي سنگين نيز بايد در اولويت قرار گيرد. براساس گزارش سياهه انتشار سازمان حفاظت محيط زيست درباره سهم منابع ثابت و متحرك در آلايندگي هوا نيز مشخص شده است كه در شهر تهران سهم منابع متحرك در آلودگي هوا ۵۹ درصد، در تبريز ۵۷ درصد، در اهواز ۷۲ و در اراك ۵۰ درصد بوده، ترازنامه انرژي كشور سهم هر بخش در توليد ذرات معلق را براساس حوزه مصرف انرژي و نوع سوخت مشخص كرده كه طبق اطلاعات اين ترازنامه سهم سوخت مازوت در توليد ذرات معلق ۱.۹ درصد است. اين رقم در حالي است كه سهم گازوييل در توليد ذرات معلق كه عمدتا نيز در بخش حمل‌ونقل استفاده مي‌شود، حدود ۷۶ درصد است.