شرايط مناسب آب و هوايي موجب شده است تا در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران، محصول زعفران باكيفيت توليد شود. استان خراسان و به‌ويژه منطقه قائن را به عنوان زادگاه اصلي زعفران مي‌شناسند و بهترين زعفران ايران در اين مناطق كشت مي‌شود. بااين‌وجود به دليل ارزش اقتصادي زعفران و مناسب‌بودن شرايط اقليمي در برخي ديگر از نقاط كشور اين محصول در شهرها و استان‌هايي غير از استان خراسان نيز كشت مي‌شود. در اين مقاله از گروه بازرگاني زعفرانيه شهرهاي توليد زعفران در ايران را معرفي مي‌كنيم.
كاشت زعفران- زعفران گران‌ترين ادويه جهان داراي ارزش غذايي و دارويي بالا است. صادرات زعفران ارزش بالايي داشته و بين كشورهاي مختلف جهان رقابت بالايي براي كسب سهم بازار بيشتر وجود دارد. كاربرد زعفران در صنايع مختلف و ارزش‌هاي آن، موجب افزايش كشت اين محصول شده است. براي كاشت زعفران در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران شرايط خاصي لازم است كه در ادامه به آنها مي‌پردازيم.
شرايط اقليمي - يكي از اولين شرايط براي داشتن بهترين زعفران ايران توجه به شرايط آبوهوايي و شرايط اقليمي منطقه است. زعفران يك گياه نيمه‌گرمسيري است كه مي‌تواند تا حداكثر دماي 40+ درجه در تابستان و حداقل دماي 40- درجه در زمستان را تحمل كند. كشت زعفران در مناطقي با زمستان‌هاي تقريبا سرد و داراي بارندگي انجام مي‌شود. همچنين در طول تابستان نيز نبايد رطوبت خاك زمين زير كشت زعفران بالا باشد.
زمين و آب مناسب- شرط ديگر براي كشت زعفران در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران كيفيت خاك و آب كشاورزي است. پياز زعفران 8-7 سال بايد در خاك زمين كشاورزي باشد و اين خاك بايد غني از مواد معدني موردنياز پياز باشد. خاك مناسب براي كشت زعفران در روستاها وشهرهاي توليد زعفران خاك لومي شني است كه تركيبي از شن، ماسه و خاك رس را تشكيل مي‌دهد. همچنين ميزان PH آب و خاك نيز بايد 7.5-6.5 باشد. ميزان شوري آب مناسب براي آبياري زعفران بهتر است كمتر از 2.000 ميكروموس بر سانتي‌متر باشد. البته پياز زعفران مي‌تواند شوري نزديك به 4.000 ميكروموس را نيز تحمل كند.
آبياري زعفران- از ديگر نكات مهم براي كاشت زعفران در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز مربوط به آبياري است كه توجه به زمان‌بندي، ميزان و نحوه آبياري زعفران نيز نقش موثري در كيفيت محصول دارد. زعفران يك گياه كم‌آب است؛ ولي پياز آن در دوره رشد به رطوبت كافي نياز دارد. آبياري زعفران از 4 مرحله تشكيل شده است كه مرحله اول و چهارم بسيار مهم هستند. مرحله سوم آبياري براي روستاها و شهرهاي توليد زعفران است كه در مناطق خشك و بدون بارندگي قرار دارند.
زمان كاشت زعفران- از ديگر موارد مهم در كاشت بهترين نوع زعفران ايران زمان كاشت است. زمان كاشت بر اساس شرايط اقليمي متفاوت است؛ ولي معمولا زمان كاشت زعفران به‌ويژه در استان خراسان از خردادماه آغاز مي‌شود. به دليل گرماي هوا در ماه‌هاي تير و مرداد كاشت زعفران در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران، نبايد پياز زعفران در تير و مرداد كاشته شود.
روش‌هاي كاشت زعفران - معمولا اواخر بهار مناسب‌ترين فصل براي كشت زعفران است و پياز زعفران به سه روش كاشته مي‌شود كه در ادامه آنها را بررسي مي‌كنيم:
شهرها و روستاهاي زعفران خيز؛ كشت خاكي- اولين روش كشت بهترين زعفران ايران كشت خاكي است. اين روش كشت كه در شهرهاي توليد زعفران اجرا مي‌شود قديمي‌ترين و رايج‌ترين روش كشت است. كشت خاكي روش يك‌بار كشت است و بدون جابه‌جايي پياز زعفران تا 8-7 سال مي‌توان از آن محصول برداشت كرد.
كشت در منزل- روش ديگر براي كشت زعفران، كاشت زعفران در منزل است كه در گلدان يا جعبه انجام مي‌شود. در اين روش كشت كه محدودتر است بايد تمام موارد و نكات مربوط به كشت خاكي شامل آبياري، نور مناسب، دما و... رعايت شود.
كشت گلخانهاي- آخرين روش كشت زعفران، كشت گلخانهاي است كه روشي جديد محسوب مي‌شود و از اين روش در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استفاده نمي‌شود؛ بلكه در مناطقي اجرا مي‌شود كه اقليمي ناسازگار براي رشد زعفران دارند. براي كاشت زعفران گلخانهاي از روش كشت ايروپونيك استفاده مي‌شود.
شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران در استان خراسان - زعفران گياهي ارزشمند است كه خواص فراواني داشته و علاوه بر ارزش غذايي بالا، ارزش‌هاي دارويي بي‌نظيري هم دارد. خاستگاه اصلي زعفران استان خراسان و به‌ويژه شهر قائن است كه بهترين زعفران ايران و جهان در آن كشت مي‌شود. علاوه بر اين در شهرهاي و روستاهايي از ايران هم كه ويژگي‌هاي اقليمي و آبوهوايي مناسب را براي كشت داشته باشند زعفران كاشته مي‌شود. در ادامه شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استان خراسان را معرفي مي‌كنيم.
قائن- در بين شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز، زعفران قائنات معروف‌ترين زعفران در ايران و با بهترين كيفيت است. شرايط آبوهوايي مناسب موجب شده است تا بهترين زعفران ايران در اين شهر عمل آيد. منبع درآمد بسياري از ساكنان قائن كشت زعفران است به صورتي كه طبق آمار حدود 4500 هكتار از مزارع شهرستان قائن زعفران كاشته شده و هرسال تقريبا 30 تن زعفران از اين مزارع برداشت مي‌شود. به دليل كيفيت زعفران اين منطقه، تشخيص زعفران اصل قائنات اهميت زيادي دارد.
گناباد- از ديگر شهرهاي توليد زعفران ايران گناباد است كه اين شهرستان نيز سابقه‌اي طولاني در توليد زعفران مرغوب دارد. طبق آزمايش‌هاي انجام‌شده روي زعفران توليدشده در گناباد، محصول زعفران اين شهرستان كيفيت بالايي داشته عطر و طعم آن ممتاز است.
فردوس- از ديگر شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران استان خراسان، شهر فردوس است كه شرايطي بسيار مناسب براي كاشت و عمل‌آوري بهترين زعفران ايران را دارد. كيفيت زمين كشاورزي، پياز مرغوب، دانش بالاي كشاورزان و دست‌اندركاران كشت زعفران و پيروي از استانداردهاي كشاورزي، فردوس را به يكي ديگر از بهترين شهرهاي توليد زعفران تبديل كرده است.
تربيت‌حيدريه- آب‌وهواي مناسب تربت‌حيدريه اين منطقه را به يكي ديگر از مراكز بزرگ كاشت بهترين زعفران ايران تبديل كرده است. حدود 20 هزار هكتار از زمين‌هاي تربت حيدريه زير كشت زعفران هستند و سالانه 100 تن زعفران خشك از مزارع اين منطقه برداشت مي‌شود.
تايباد- در بين شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استان خراسان شايد نام تايباد كمتر به گوش خورده باشد؛ ولي محصول زعفران اين منطقه نيز كيفيت بسيار خوبي دارد. بايد گفت كه يكي ديگر از بهترين انواع زعفران ايران در اين منطقه توليد مي‌شود. حدود 8 هزار هكتار از زمين‌هاي تايباد زير كشت زعفران هستند.
خواف- شهرستان خواف در استان خراسان از ديگر شهرهاي توليد زعفران ايران است كه حدود 700 هكتار از زمين‌هاي آن زير كشت زعفران قرار دارند. البته در سال‌هاي اخير به دليل كاهش بارش، سرما و يخ‌بندان بي‌سابقه و خشكسالي برداشت محصول زعفران خواف كاهش‌يافته است؛ ولي كيفيت زعفران اين منطقه نيز در سطح بسيار خوبي قرار دارد.
كشت زعفران در ساير مناطق ايران
علاوه بر استان خراسان در استان‌هاي ديگر ايران نيز زعفران كشت و توليد مي‌شود. در ادامه به شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز ايران در استان‌هاي مختلف مي‌پردازيم.
استان همدان- در استان همدان به دليل وجود شرايط آب و هوايي مناسب، كيفيت خاك و نيروي كار ماهر و فعال زعفران كشت شده و محصولي باكيفيت به دست مي‌آيد. در شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استان همدان حدود 270 هكتار زمين زير‌كشت زعفران است. شهرهاي توليد زعفران در استان همدان شامل ملاير، كبودرآهنگ، همدان، تويسركان، قهاوند، رزن و بهار هستند.
استان كرمان- كاشت زعفران در استان كرمان نيز سابقه طولاني دارد و 1600 هكتار از زمين‌هاي اين استان زير كشت زعفران هستند. مي‌توان گفت زعفران بخش مهمي از فرهنگ و اقتصاد استان كرمان بوده و اشتغالزايي فراواني به همراه دارد. بهترين زعفران ايران مربوط به استان كرمان در شهرستان‌هاي سيرجان، شهر بابك، ريگان، بافت، زرند و بردسير توليد مي‌شود.
استان يزد- برخي از شهرها و روستاهاي استان يزد نيز داراي شرايط مناسب براي كشت زعفران هستند. سطح زير كشت زعفران در استان يزد حدود 900 هكتار است و نيروي ماهر انساني در مزارع يزد و برخورداري از دانش بالاي كشاورزي موجب شده است تا در يزد نيز نمونه ديگري از بهترين انواع زعفران ايران توليد شود. شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استان يزد در شهرستان‌هاي بافق، بهاباد، مهريز و ابركوه قرار دارند.
استان اصفهان- علاوه بر مناطقي كه گفته شد استان اصفهان نيز از مناطق مهم در توليد بهترين زعفران ايران است. استان اصفهان در مقام پنجم توليد زعفران ايران قرار دارد و حدود 1300 هكتار از زمين‌هاي اين استان به كشت زعفران اختصاص دارند. شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استان اصفهان در شهرستان‌هاي نايين، گلپايگان، ميمه، نجف‌آباد، نطنز، تيران و كرون، شاهين شهر و اصفهان هستند .
استان قم- شرايط آبوهوايي استان قم به‌ويژه بخش كوهستاني كهك بسيار مناسب كاشت زعفران است. زمين‌هاي مناسب و حاصلخيز براي كاشت زعفران و نيروي انساني موجب شده است تا استان قم نيز ظرفيت بالايي براي توليد زعفران ايران داشته باشد. در حال حاضر حدود 30 هكتار از زمين‌هاي استان قم به‌ويژه در بخش كهك زير كشت زعفران هستند.
استان آذربايجان شرقي- شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز در استان آذربايجان شرقي نيز وجود دارند كه محصولي با كيفيت بالا توليد مي‌كنند. حدود 350 هكتار از زمين‌هاي كشاورزي اين استان زير كشت زعفران بوده و اين محصول بيشتر در شهرستان‌هاي شبستر، آذرشهر و اهر كشت مي‌شود.
استان كردستان- در چند سال گذشته كشت زعفران در استان كردستان نيز رونق يافته و به دليل نيروي كار انساني و شرايط اقليمي مناسب مي‌توان در اين منطقه نيز بهترين زعفران ايران را عمل آورد. در حال حاضر سطح زير كشت زعفران در استان كردستان 42هكتار است و شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز كردستان در شهرستان‌هاي دهگلان، بانه، بيجار و سنندج قرار دارند.
استان لرستان- شهرهاي توليد زعفران در استان لرستان در شهرستان‌هاي خرم‌آباد، دورود، پلدختر و اليگودرز هستند. زمين‌هاي كشاورزي اين مناطق، آب‌وهواي مناسب و نيروي انساني نيازمند كار، استان لرستان را به يكي ديگر از مناطق مناسب براي توليد زعفران تبديل كرده است. سطح زير كشت زعفران در استان لرستان حدود 380 هكتار است.
استان فارس- حدود 1100 هكتار از زمين‌هاي استان فارس نيز زير كشت زعفران بوده و سالانه نزديك به 4 تن زعفران در اين استان توليد مي‌شود. استفاده از پياز زعفران مرغوب، خاك‌حاصلخيز و توجه به اصول كاشت زعفران، استان فارس را به يكي ديگر از مناطق مناسب كشت زعفران تبديل كرده است.
جمع‌بندي - علاوه بر شهرها و روستاهاي زعفران‌خيز استان خراسان مانند قائن، فردوس، تربت‌حيدريه و گناباد، در بسياري از مناطق ديگر ايران نيز زعفران كشت مي‌شود. ازجمله استان‌هاي توليدكننده زعفران ايران مي‌توان استان كرمان، قم، فارس، همدان، لرستان، كردستان و استان اصفهان را نام برد.
زعفران توليدشده در بسياري از اين مناطق كيفيت بالايي دارند. آنچه دراين‌بين بايد به آن اشاره كرد اينكه خاستگاه اوليه زعفران استان خراسان بوده و مي‌توان اذعان كرد كه بهترين زعفران ايران در استان خراسان و به‌ويژه شهرستان قائن توليد مي‌شود. البته شهرهاي توليد زعفران ايران در استان‌هاي ديگر نيز با بهره‌گيري از نهاده‌هاي كشاورزي مرغوب، دانش كشاورزي و رعايت استانداردهاي لازم محصولي با بهترين كيفيت توليد مي‌كنند
منبع: زعفرانيه