هفته گذشته بود که وزیر نفت از توافق راهبردی تهران و مسکو بر سر انتقال گاز روسیه به ایران خبر داد. توافقی که به گفته وی گام بلندی برای تبدیل ایران به هاب گازی منطقه محسوب می شود. بررسی ها نشان می دهد که ایده تبدیل ایران به هاب گازی منطقه بر اساس اسناد بالادستی یک ضرورت مهم در جهت پررنگ تر شدن نقش ایران در اقتصاد منطقه به شمار می رود. علاوه بر آن، این قرارداد ضمن کاهش ناترازی گازی، دست ایران برای صادرات گازوئیل و کسب درآمدی در حدود سالانه تا 5 میلیارد دلار را باز خواهد گذاشت.
به گزارش خراسان، چهارشنبه گذشته خبرگزاری ها از توافقنامه ایران و روسیه در حوزه انرژی (انتقال گاز) خبر دادند. اتفاقی که می توان از آن به عنوان آخرین یادگار دیپلماسی اقتصادی شهید جمهور یاد کرد. جزئیات خیلی زیادی از این قرارداد منتشر نشده، اما بنابر اخبار واصله، در این توافقنامه ایران بخشی از گاز روسیه را وارد می‌کند و تعامل گازی این دو کشور به صورت خرید و فروش و نه سوآپ تعریف شده است.
3 ضرورت راهبردی تبدیل ایران به هاب گازی منطقه
اهمیت این توافق، گام برداشتن عملی در جهت یکی از محورهای مهم سیاست های کلی برنامه هفتم است. در بند 10 این سیاست ها آمده است: «فعال سازی مزیت های جغرافیایی-سیاسی و تبدیل جمهوری اسلامی ایران به مرکز مبادلات و خدمات تجاری، انرژی، ارتباطات و حمل و نقل با روان سازی مقررات و ایجاد و توسعه زیرساخت های لازم».
در این راستا، گزارش شماره 19253 مرکز پژوهش های مجلس با بیان این که گاز مناسب ترین گزینه برای دیپلماسی انرژی و تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه به شمار می رود، اهمیت و ضرورت تبدیل ایران به هاب انرژی (گاز) منطقه را در درجه اول کاهش اهمیت نفت و افزایش سهم گاز در سبد مصرفی انرژی جهان دانسته است. نکته قابل تامل در این است که با روند کاهشی مصرف نفت اروپا، افزایش عرضه نفت به خصوص از منابع شیل آمریکا و نیز پدیده تحریم، غرب به مرور نیازمندی خود به نفت آسیای غربی و به خصوص ایران را کاهش داده و اهرم قدرت ایران در عرصه بین الملل تضعیف شده است. در درجه دوم، اهمیت پیشنهاد تبدیل ایران به هاب انرژی (و به خصوص گاز) منطقه را باید در استفاده از موقعیت جغرافیایی ایران دانست. ایران با قرارگیری بین کشورهای دارنده ذخایر بزرگ گاز و نفت و همچنین بازارهای بزرگ انرژی در شرق و غرب خود، دارای امتیاز ویژه ای است. سومین اهمیت پیشنهاد تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه نیز ایجاد در هم تنیدگی سیاسی- اقتصادی- امنیتی ایران با کشورهای همسایه و در نتیجه کاهش ریسک تحریم پذیری است.
فرجام خوش 2 سال مذاکره ایران و روسیه
توافق ایران و روسیه را باید فرجام خوشی از دو سال تلاش و مذاکره بین دو کشور در این راستا دانست. دو کشوری که در مجموع 60 درصد کل ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارند. بر این اساس، تلاش برای توسعه همکاری های گازی ایران و روسیه از ابتدای دولت سیزدهم جدی شد. به گزارش فارس، هر چند در این راستا در دو سال گذشته اتفاقاتی مانند امضای یک تفاهم و مذاکراتی که در یک محور هم اینک نیز در حال انجام است رخ داد، با این حال، درخصوص توافقنامه اخیر باید گفت که از سایر اقدامات قبلی متمایز است، زیرا آن چه هفته گذشته به امضا رسید نه یک «تفاهم‌نامه»، بلکه یک «پیش‌قرارداد» بود و این موضوع یعنی یک گام رو به جلو در مذاکرات گذشته که در مرحله تفاهم‌نامه متوقف مانده بود.
فرصت جویی ایران، نیاز روسیه
توافق ایران و روسیه در شرایطی به سرانجام رسید که در پی تنش های روسیه و اوکراین، صادرات گاز به روسیه به شدت محدود شده است به طوری که این صادرات گاز با خط لوله بین روسیه و اروپا از 140 میلیارد مترمکعب در سال 2021، به 30 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. همچنین تا پایان سال جاری، قرارداد انتقال گاز روسیه از اوکراین نیز به پایان رسیده و تمدید نخواهد شد که به معنای افت 14 میلیارد مترمکعبی صادرات گاز روسیه به اروپاست. در نتیجه به گزارش همشهری آنلاین به نقل از جوکار رئیس موسسه مطالعات بین المللی انرژی، این قرارداد را باید نشانه هوشمندی دستگاه دیپلماسی انرژی ایران دانست. البته در خور ذکر است که روس ها ابتدا پیشنهاد تبدیل شدن به هاب گازی منطقه را به ترکیه ارائه کردند تا از این طریق گاز خود را مجدد به اروپا صادر کنند، اما با توجه به متوقف ماندن مذاکرات با ترکیه، به نظر می‌رسد که ایران گوی سبقت را از رقیب سنتی خود در این زمینه ربوده است.
منفعت نقد و غیرنقد ایران از واردات گاز از روسیه
همان طور که بیان شد، هنوز جزئیاتی از میزان واردات گاز ایران از روسیه در توافقنامه جدید ارائه نشده اما هم‌اکنون زیرساخت واردات سالانه 30 میلیارد متر مکعب گاز از روسیه وجود دارد. با این حساب، می توان گفت ایران با واردات گاز روسیه می‌تواند دو سناریو را پیگیری کند که مهم‌ترین آن بازصادرات گاز روسیه با قیمت بالاتر به عراق، ترکیه و پاکستان است. بدین ترتیب ایران می‌تواند یک گام رو به جلو برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه بردارد. همچنین با واردات سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز روسیه، می‌توان به مصرف گازوئیل در نیروگاه‌ها پایان داد که طبق محاسبات سالانه 4 تا 5 میلیارد دلار باعث سودآوری ارزی ایران از صادرات گازوئیل (با کسر هزینه واردات گاز روسیه) خواهد شد.