احتمالا شما هم در چند وقت اخیر، ویدئوهایی تلخ از حمله سگ‌ها به کودکان در شبکه‌های اجتماعی را دیدید. کودک معصومی که در چنین مواقعی از ترس خیلی زود روی زمین می‌افتد و دست و پا زدن‌هایش، چیزی جز زخمی‌شدن و احتمال ابتلا به بیماری‌‌هایی مانند هاری ندارد. از ابتدای امسال تاکنون ۶۰ هزار مورد حیوان‌گزیدگی در کشور گزارش شده که بیشتر آن‌ها سگ‌گزیدگی بوده‌اند.
از اول خرداد تاکنون هم ۵ کودک در شهرهای دزفول، همدان، نکا، مشهد و تبریز دچار سگ‌گزیدگی شده و ۴ کودک هم جان خود را از دست داده‌اند. در میان سگ‌گزیدگی‌های اخیر، حمله سگ‌ها به پسربچه ۵ ساله دزفولی و دختر ۸ ساله نکایی به قدری فجیع و دلخراش بود که این دو کودک با وجود بستری شدن در بیمارستان و دریافت واکسن هاری زنده نماندند. هر دو کودک از ناحیه صورت مورد گازگرفتگی سگ قرار گرفته بودند که خطرناک‌ترین ناحیه برای گزش است چراکه به مغز نزدیک است و احتمال مرگ فرد بالاست. یکی از این کودکان به طرز دلخراشی توسط سگ‌ها تکه تکه و کشته شد به طوری که توسط خانواده‌اش قابل شناسایی نبود ولی بقیه کودکان براثر ابتلا به هاری و چند روز بعد از وقوع حادثه فوت کردند. کودک ۵ ساله تبریزی هم که به‌تازگی از ناحیه صورت و چشم و بینی مورد گزش سگ‌ها قرار گرفت، فعلا در بیمارستان بستری است. طبق اعلام وزارت بهداشت، آمار حیوان‌گزیدگی در کشور از ۱۸ هزار و ۳۰۵ مورد در سال ۱۳۶۶ به بیش از ۳۶۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده و آن را باید «یک بحران جدی» بنامیم. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام با «عباس محمدی» فعال محیط‌زیست درباره دلایل افزایش سگ‌های ولگرد و تبلیغ غذا دادن به آن‌ها گفت‌و‌گو کردیم. همچنین از زمان طلایی برای نجات جان انسان بعد از سگ‌گزیدگی، واکنش اصولی در زمان مواجه‌شدن با حمله سگ و ... گفتیم. با ما همراه باشید.
با انفجار جمعیت سگ‌های ولگرد روبه‌رو هستیم
گفت‌و‌گو با «عباس محمدی» فعال محیط‌زیست که از دلایل افزایش ناگهانی سگ‌های ولگرد در سال‌های اخیر و لطمه‌های 10برابری آن‌ها به حیات‌وحش نسبت به انسان‌ها می‌گوید.
افزایش سگ‌های ولگرد تبدیل به یک معضل خطرناک‌شده که این روزها به‌خاطر فوت چند کودک بر اثر سگ‌گزیدگی، دوباره خبرساز شده و مورد توجه قرار گرفته است. به سراغ «عباس محمدی»، فعال محیط‌زیست و مدیر گروه دیده‌بان کوهستان رفتیم تا با او درباره دلایل افزایش ناگهانی سگ‌های ولگرد در سال‌های اخیر و آسیب‌های پرشمار این اتفاق در طبیعت و ... گفت‌و‌گویی داشته باشیم که در ادامه خواهید خواند.
فریب جریان دوستدار سگ را خوردیم
«محمدی» در پاسخ به اولین سوال ما درباره دلایل افزایش تعداد سگ‌های ولگرد می‌گوید: «در درجه اول، دلیلش این است که یک جریان دوستدار سگ راه افتاد که وانمود می‌کند که دوستدار حیوانات و محیط‌زیست است. بعضی‌ها هم فریب همین ظاهر ماجرا را خوردند و فکر کردند که دوست‌داشتن طبیعت و حیوانات، این است که به محض این که یک حیوان را سر راه خودمان دیدیم، او را تغذیه کنیم. یک جماعتی که یا علاقه بیمارگونه شخصی‌شان بود یا منافع شخصی و مالی در این ماجرا داشتند، ترویج کردند که حیوان دوستی یعنی این که همه به سگ و گربه در کوچه و خیابان و کوه و دشت غذا بدهید. تا چند وقت پیش جمعیت سگ‌ها به هیچ‌وجه این‌قدر زیاد نبود و در سال‌های گذشته، شهرداری‌ها و دهیاری با افزایش بی‌رویه تعداد سگ‌ها مبارزه می‌کردند ولی این جریان که راه افتاد و شهرداری و دهیاری‌ها در برابر آن‌ها کوتاه آمدند، نتیجه‌اش این شد که ما الان با یک انفجار جمعیت سگ و گربه روبه‌رو هستیم و به‌خصوص سگ که موجود بزرگ‌تر و مهاجمی است.
بنابراین 2 عامل در افزایش ناگهانی سگ‌های ولگرد دست‌به‌دست هم داد. یکی تبلیغات افرادی که به نوعی دوستدار سگ هستند و خودشان را به دروغ یا به اشتباه حامی حیوانات قلمداد می‌کنند و یکی کوتاه‌آمدن دستگاه‌های مسئول در برابر این افراد. من بارها شده به شهرداری‌ها در جاهای مختلف مراجعه کردم و حتی یک بار نامه مفصلی هم سال گذشته از طرف تعداد زیادی کارشناس و استاد دانشگاه خطاب به وزیر کشور برای جمع‌آوری سگ‌ها که من در تنظیم آن مشارکت کردم، نوشته شد اما توجهی نکردند. گاهی هم فرصتی پیش آمده و رودررو با مسئولان این حوزه صحبت کردم. خیلی راحت می‌گویند که این مسئله حاشیه دارد و برای ما دردسر درست می‌کند. خلاصه‌اش این است که مسئولان در برابر شلوغ کاری‌های آن جماعت کوتاه آمدند و در اجرای وظایف خودشان به قصور افتادند.»
سگ‌ها قدیم 6 توله و حالا 20 تا به دنیا می‌آورند
او درباره میزان زاد ولد سگ‌ها و مقایسه‌اش با گذشته می‌گوید: «سگ در هر سال و در حالت عادی، بین 6 تا 7 بار زایمان دارد اما در گذشته، چون قانون طبیعت بود و نمی‌توانست از پس تغذیه همه آن‌ها بربیاید، بیشترشان از بین می‌رفتند و یک یا دوتا از آن‌ها که قوی‌تر بودند، باقی می‌ماندند. اما الان با تغذیه خوبی که دارند، گاهی سگ‌ها تا 20 توله در یک سال به دنیا می‌آورند و در همین کوه‌های اطراف تهران بارها دیدم، یک سگ امروزی 7 یا 8 تا بچه‌اش را به راحتی شیر می‌دهد چون مواد غذایی کافی در دسترس اوست. این در حالی است که سایر حیوانات مانند گوشت‌خواران بزرگ و علف‌خواران به سختی سالی دو توله به‌دنیا می‌آورند. در ضمن، سگ‌های ولگرد امروزی از نظر جثه هم خیلی بزرگ‌تر شدند. سگ‌های ولگردی که قدیم می‌دیدیم، تا 20 یا 30 سال پیش، آن‌هایی که در خیابان یا کوه سرگردان بودند، جثه بسیار ضعیف و نحیفی داشتند اما الان بدن‌های بسیار قوی و توانمندی دارند چون تغذیه خوبی دارند».
آسیب 10برابری سگ‌های ولگرد به طبیعت نسبت به انسان
«اگر بخواهیم از نظر آماری بگوییم، ده‌ها برابر آن چیزی که افزایش سگ‌های ولگرد به انسان آسیب می‌رساند، به طبیعت لطمه می‌زند».
«محمدی» با این مقدمه می‌گوید: «سگ‌هایی که الان در شهرها پراکنده هستند، ما متوجه نمی‌شویم اما به کاشانه پرندگان آسیب می‌زنند و استرس زیادی به آن‌ها وارد می‌کنند. همچنین در اطراف شهرها به لانه حیوانات دیگر آسیب می‌زنند، تعادل طبیعت را به هم می‌زنند، تکثیر حیوانات دیگر را مختل می‌کنند، از خزندگان مانند مار گرفته تا کبک هدف حمله سگ قرار می‌گیرند، حتی به محیط‌بانان هم حمله می‌کنند و ... . اگر مثلا ما از خبر فوت چند کودک بر اساس سگ‌گزیدگی باخبر شدیم، صدها مورد سنجاب، خرگوش، مار، کل، میش و ... در طبیعت توسط همین سگ‌ها از بین رفتند اما بی‌اطلاع هستیم. نکته بعدی این است که خود حضور سگ‌ها، مدفوع‌شان و آلوده‌کردن آب، باعث انتقال بعضی بیماری‌ها به حیات‌وحش می‌شود که ما از آن هم اطلاع پیدا نمی‌کنیم. یعنی به شکل غیرمستقیم، افزایش سگ باعث برهم خوردن تعادل طبیعت و آسیب‌رساندن به حیات‌وحش می‌شود».
خود طبیعت جمعیت سگ‌ها را کنترل می‌کرد
«محمدی» درباره غذا دادن به سگ‌های ولگرد هم می‌گوید: «حمایت انسان از سگ‌ها به صورت غذارسانی کمک زیادی به تکثیر آن‌ها می‌کند. در گذشته سگ‌هایی در طبیعت وجود داشتند اما چون غذارسانی برای آن‌ها صورت نمی‌گرفت خود طبیعت جمعیت آن‌ها را کنترل می‌کرد یعنی اگر غذا پیدا نمی‌کردند مانند سایر حیوانات یا توله‌های‌شان می‌مردند یا براساس قانون طبیعت یعنی همان قانونی که قوی‌ترها بقا پیدا می‌کنند خودشان، خودشان را کنترل می‌کردند. من سال‌هاست که به کوهستان می‌روم، طی ۳۰ سال گذشته اصلاً به یاد ندارم که در کوه مانند این سال‌ها سگ وجود داشته باشد. غذارسانی‌های غلط از روی حسن نیت سبب‌ساز این وضعیت شده اما اقدام اشتباهی است».
جریمه سنگین غذادادن به سگ‌های ولگرد در اروپا
این فعال محیط‌زیست درباره راهکار کشورهای اروپایی در برابر افرادی که به سگ‌های ولگرد غذا می‌دهند هم می‌گوید: «در کشورهای اروپایی، آمریکا، استرالیا و ... اولا غذادادن به حیوانات کلا ممنوع و مشمول جریمه‌های سنگین است. نگهداری سگ هم باید با رعایت یک سری قوانین و مقررات باشد که آن‌ها هم بسیار سخت گیرانه است و در بعضی کشورها، جدیدا یک چیپ زیر گوش یا پوست سگ نصب می‌کنند تا اگر در طبیعت یا خیابان رها شد، از طریق همان چیپ صاحبش را پیدا کرده و جریمه بسیار سنگینی برایش در نظر بگیرند. چون وقتی سگ رهاست، به بهداشت عمومی و حیات‌وحش صدمه می زند.»
تجربه دنیا برای سگ های ولگرد
«محمدی» می گوید: در اروپا و آمریکا سگ اگر رها باشد، توسط یک سری سازمان‌‌های مسئول در هر کشوری جمع‌آوری می‌شود، در یک مکانی نگهداری می‌شود و اگر سرپرستی برایش پیدا نشود، معدوم می‌شود. این را در دستورالعمل‌های متعددی که دارند، ذکر کردند. البته این نکته را هم باید همین جا اشاره کنم که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در همین موضوع، یک نسخه‌ای را برای خودشان پیچیدند که مطرح شد و یک نسخه‌ای را برای کشورهای دیگر مانند هند، پاکستان، بنگلادش و ... . در این کشورها داستان عقیم‌سازی و رهاسازی را باب کردند که سگ‌های ولگرد را جمع کنید، عقیم کنید و بعد در همان منطقه خودش رها کنید و این کار باعث کنترل سگ‌ها می‌شود چون عقیم شدند و نسل‌شان هم به مرور کاهش پیدا می‌کند.
این به نظر من، یک داستان جعلی و ساختگی است که نسخه‌اش را برای ما هم پیچیدند. این کار در ایران باتوجه به حضور چند میلیون سگ امکان‌پذیر نیست و بعد هم سگ عقیم، همان آلودگی‌ها را دارد، فضولاتش پخش می‌شود، آسیب‌هایی برای حیات‌وحش دارد و حتی خیلی از کارشناس‌های حیات وحش معتقدند که سگ‌های عقیم خطرناک‌تر هستند چون به تشکیل گله تمایل پیدا می‌کنند. ما الان در خیلی از نقاط ایران و حداقل در همین کوه‌های شمال تهران که من شاهد عینی هستم، سگ‌ها تشکیل گله دادند و خیلی‌های‌شان عقیم هستند. این سگ‌ها یک استعداد خاصی پیدا می‌کنند تا با گروه بچرخند و این گروه سگ، فوق‌العاده خطرناک است و هیچ حیوانی در برابر یک گله سگ نمی‌تواند مقاومت کند».
مواجهه اصولی با سگ‌گزیدگی
درباره گاز گرفته‌شدن توسط سگ، نکات مهمی وجود دارد که باید بدانیم. «محمدرضا شیرزادی» رئیس اداره مبارزه با بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان وزارت بهداشت به فارس می‌گوید: «به‌رغم پیشرفت علم، اگر در فردی علایم هاری مشاهده شود، مرگ وی قطعی است. باید پیشگیری را مد نظر داشته باشیم. اولین اقدام پیشگیرانه این است که در معرض گزش حیوانات قرار نگیریم.» شیرزادی با اشاره به این که افرادی که سگ یا سایر حیوانات را نگهداری می‌کنند، باید واکسیناسیون آن‌ها را به‌درستی انجام دهند، می‌افزاید: «اگر فردی در معرض گزش قرار گرفت، باید کاری کرد که حیوان بیشتر تحریک نشود تا به فرد حمله‌ور شود و بی‌حرکت ماندن منجر به کاهش میزان گزش خواهد شد.
البته حداقل گزش و خراش معمولی هم ممکن است هاری را منتقل کند.» به گفته وی، اگر شخصی مورد گزش قرار گرفت باید به مراکز بهداشتی مراجعه کند. شیرزادی با بیان این که هر واکسن و سرم هاری با قیمت بالایی خریداری می‌شود، می‌گوید تزریق واکسن و سرم در مراکز بهداشتی رایگان ارائه می‌شود. با توجه به این که مراکز درمانی روی هاری بسیار حساس هستند و برای مقابله با آن یک پروتکل درمانی مشخصی دارند که شامل بستری فوری، شست‌وشوی محل گزش با آب و صابون، تزریق واکسن در ۳ دوز، تزریق آنتی‌بادی و... است، به گفته پزشکان در همان لحظه پس از گزیده شدن، محل گزیدگی باید فورا و در حد ۳۰ دقیقه با آب و صابون شست‌وشو داده شود. اگر زخم گزیدگی یا خراش، خونریزی دارد، با یک باند یا حوله تمیز به آن ناحیه فشار وارد کنید تا خونریزی متوقف شود. در صورت وجود، از دستکش‌های لاتکس یا لاستیکی تمیز برای محافظت از خود و جلوگیری از عفونی شدن زخم استفاده کنید و سپس فرد خیلی سریع به مرکز بهداشت انتقال یابد تا واکسن هاری به او تزریق شود.
عوارض سگ گزیدگی چیست؟
هاری، عفونت‌های انگلی، بیماری‌های استخوانی و مرگ، از جمله عوارض سگ‌گزیدگی است. جدا از بحث‌های کلی درباره رفتار با سگ‌های ولگرد، اگر خدای نکرده خودمان یا اطرافیان‌مان به اصطلاح دچار سگ‌گزیدگی شدیم، از کجا علایم هاری را تشخیص دهیم؟
دکتر ایمان معماریان، دام پزشک و دانش آموخته دکترای عمومی دام پزشکی از دانشگاه تهران در این باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «تورم خیلی شدید گلو و غده‌های لنفاوی مختلف، ریزش بزاق، تار شدن دید و ضعف بینایی، وحشت از آب، ناتوانی در نوشیدن، در برخی موارد هم پرخاشگری و نداشتن تعادل از علایم این بیماری هستند و درنهایت هم فرد دچار خفگی و مرگ می‌شود.»
این دام پزشک ادامه می‌دهد: «محل گزش خیلی مهم است. چون ویروس هاری از راه اعصاب منتقل می‌شود و انتقال آن از راه خون نیست، هرقدر دورتر از سر باشد، ویروس دیرتر به سر می‌رسد و علایم دیرتر شروع می‌شود. ممکن است یکی دو ماه طول بکشد که ویروس به سر برسد و علایم شروع شود. البته باید این را بدانیم که بیماری هاری از زمانی که علایمش شروع می‌شود، دیگر درمان ندارد و صد درصد به مرگ فرد منجر می‌شود. یعنی فقط می‌توان پیشگیری کرد. پس بهتر است فرد گزیده‌شده حتما در زمان طلایی به مراکز درمانی انتقال داده شود.»
