آثار بازمانده از معماری بومی و شهری و حتی کاخ‌ها و سازه‌های باستانی ایران نشان می‌دهد، دانش مهندسی هوشمندانه‌ای برای مصرف بهینه آب و انرژی مورد استفاده قرار گرفته است. شهر یزد و بسیاری از شهرهای دیگر و روستاهای مناطق گرم و خشک ایران گواه این مدعا هستند.
برخی بر این باورند که قدیمی‌ترین نمونه کولر آبی در جهان همان بادگیرهای ایرانی است که صدها سال قدمت دارند. ایرانیان با اختراع سازه‌های زیبای بادگیر بر پشت‌بام خانه‌هایشان به جنگ گرما می‌رفتند. اما شوربختانه این سنت دیرین معماری ایران اکنون دیگر رونق گذشته را ندارد.
در صد سال اخیر همه چیز برعکس شده است! شهرهای ایران چه در مناطق کویری و گرم و چه در مناطق کوهستانی و سرد و چه در مناطق معتدل تقریباً از نظر سازه و مهندسی شبیه به هم ساخته شده‌اند. دیگر نه از بادگیرهای بلند خبری است، نه از مصالح سازگار مانند آجر و نه هیچ الگو و نشانه‌ای از سازگاری اقلیمی.
اکنون ساختمان‌های ایران در مناطق گرم و خشک را با کولرهای آبی و مناطق شمالی و جنوبی کشور را به خاطر رطوبت بالا با کولرهای گازی پرمصرف خنک می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ کولرهای آبی به‌طور متوسط در هر شبانه‌روز ۴۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنند.
از سوی دیگر یک کولر آبی متوسط مانند کولر آبی ۳۵۰۰ با توان مصرفی هزار وات (یا یک کیلووات)، اگر به مدت یک ساعت روشن باشد، حدود یک کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند.
چه باید کرد که ناترازی نیرو را مدیریت کرد؟ باید مصارف برق را در بازه‌های زمانی متنوع توزیع کرد. یعنی کوره کارخانه سیمان که بیشترین برق را مصرف می‌کند، در ساعتی کار کند که اوج مصرف نباشد. مثلاً نیمه‌شب روشن شود. کارخانه‌های فولاد و بقیه نیز چنین کنند.
فناوری کولر آبی موجود در کشور به ۱۳۰ سال پیش بازمی‌گردد، جایی که ویلیس هاویلند کریر آمریکایی با اختراع واحد تهویه مطبوع مرکزی برای تاسیسات صنعتی اولین کولر آبی امروزی را ساخت، اما فناوری جدید جایگزین، BLDC است که تسمه را حذف کرده و از القاء برای چرخش کولر استفاده می‌کند و این مدل می‌تواند مصرف یک کولر را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
بنا به گزارش مرکز آمار ایران، حدود ۷۰ درصد از خانوارهای شهری از کولر آبی، ۱۸ درصد از کولر گازی و ۱۲ درصد از سایر سیستم‌های سرمایشی استفاده می‌کنند. میزان هدررفت برق کولرهای آبی قدیمی به اندازه ظرفیت نیروگاه‌های اتمی در همه کشورهای خاورمیانه است!
سال گذشته، وزارت نیرو و سازمان استاندارد در راستای برنامه «بازنگری و ارتقای استانداردهای مصرف انرژی در تجهیزات برقی و فرآیندهای انرژی‌بر» تصمیم گرفتند ضمن اعلام رسمی توقف تولید الکتروموتورهای پرمصرف کولرهای آبی، تولید کولرهای آبی با موتور BLDC را از ابتدای سال ۱۴۰۳ الزامی کنند.
تقریباً ۲۰ میلیون کولر آبی با فناوری یک قرن پیش در کشور داریم که اگر با فناوری BLDC جایگزین شوند، پنج هزار مگاوات مصرف برق را کاهش می‌دهند و در نتیجه همین یک اتفاق می‌تواند پایان ناترازی برق در ایران را رقم بزند.
*تجارت فردا