به مناسبت 15 اردیبهشت «روز شیراز» درباره این شهر تاریخی نوشتیم و از یک زاویه نزدیک‌تر به جذابیت‌های این شهر افسونگر پرداختیم.
تا نام شیراز می‌آید، همه این شعر حافظ «خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش» را می‌خوانند. بعد هم از بوی بهارنارنج‌هایش می‌گویند، با «فلکه گاز» شوخی می‌کنند و البته با ریزی سالاد شیرازی و خوش‌خیال و خوش‌گذران بودن مردمانش.
حق هم همین است. شیراز شهری است که تا به آن مسافرت نکرده باشی مانند یک راز وسوسه‌کننده است که از دور چیزهایی در وصفش شنیده‌ای. اما کافی است یک بار به آن پا بگذاری تا با چشم خودت زیبایی‌هایش را ببینی و عاشق این شهر شوی. برو و برگرد هم ندارد، هرکس به شیراز سفر کرده باشد، تحت تاثیر انرژی این شهر قرار گرفته و باز هم می‌خواهد به آن بازگردد. به مناسبت نیمه اردیبهشت که روز شیراز نام گرفته، از این شهر گفته‌ایم. البته نه مواردی که با جستوجو در اینترنت هم پیدا می‌شود. سعی کرده‌ایم نکاتی را مطرح کنیم که فقط با حضور مستمر و طولانی در این شهر تجربه شده باشد. این مطلب می‌تواند نقش یک راهنمای جمع و جور برای سفر به شیراز را بازی کند. از خانواده محترم قاسمی هم به خاطر کمک‌ها و ارائه اطلاعات دقیق و درصحنه از شیراز تشکر می‌کنیم. این شما و این هم یک پرونده در ستایش شیراز ناز.
مجموعه کریم‌خان، هم فال و هم تماشا
یکی از مکان‌هایی که حتما باید ببینید، ارگ کریم خان، حمام وکیل، مسجد وکیل و البته بازار وکیل است. پس از تماشای ارگ و حمام و مسجد، نوبت آن است که به بازار وکیل سر بزنید. بازاری سنتی و تودرتو که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن پیدا خواهید کرد. اگر وارد بازار شدید، حتما به سرای مشیر و سرای فیل، بازارچه‌هایی جمع و جور و باصفا در وسط آن هم سر بزنید. در آن‌جا می‌توانید ادویه و سبزی خشک هم بخرید. اگر خسته شدید، می‌توانید با یک فالوده بستنی اصل و یک لیوان شربت تگری در اطراف ارگ یا داخل بازار، تشنگی و خستگی خود را از بین ببرید.
بهار شیراز را از دست ندهید!
آشنایی با جاذبه‌های گردشگری و جاهای دیدنی قدیمی و جدید شیراز که هوش از سر می‌برد.
کلانشهر شیراز در منطقه کوه‌های زاگرس واقع شده است. این شهر با آب و هوای معتدلش که میانگین دمای هوای سالانه آن حدود 18 درجه است، یکی از مقاصد عمده گردشگری کشورمان در تمام طول سال است. به آب و هوای دلپذیرش که در همه سال تقریبا پایدار است و هوش از سر می‌برد، باید جاذبه‌های گردشگری را هم اضافه کرد. از وجود سومین حرم اهلبیت یعنی شاهچراغ(ع) گرفته تا آرامگاه سعدی و حافظ و باغ‌های دیدنی و در کل حدود 150 جاذبه تاریخی فرهنگی و طبیعی در شیراز و حومه. به اضافه قرارگرفتن در نزدیکی تخت‌جمشید، پاسارگاد، نقش رستم و دیگر آثار باستانی، همه این موارد باعث شده تا شیراز پس از مشهد، پذیرای بیشترین گردشگر اماکن تاریخی و دیدنی در سال باشد (گزارش روزنامه فرهیختگان در 15 فروردین 1403). اگر قصد سفر به این شهر را دارید می‌توانید علاوه بر مسیرهای زمینی و هوایی، از مسیر ریلی آن که ایستگاهش در شهر جدید صدرا قرار داشته و تا مرکز شهر شیراز حدودا یک ساعت فاصله دارد، هم استفاده کنید. روز میانی بهار یعنی ۱۵ اردیبهشت به نام روز شیراز نام‌گذاری شده‌است. روزی که شیراز تقریبا بهترین هوای سالش را دارد. با هم دیدنی های قدیمی و جدید شیراز را مرور کنیم.
زیارت شاهچراغ (ع)
سومین حرم اهل بیت و مدفن احمد بن موسی کاظم(ع)، مشهور به شاهچراغ، (به قولی) برادر بزرگ‌تر امام رضا(ع) و یکی از فقهای شیعه و از راویان حدیث است. حال و هوای حرم شاهچراغ توصیف نشدنی است. صحن دلباز آن با حوض و باغچه‌هایش، پرده‌های سفید ایوان حرم، به اضافه محوطه دلچسب ضریح، باعث می‌شود تا خاطره یک زیارت دلنشین برای همیشه همراه مسافر بماند. اگر چند سال پیش به حرم شاهچراغ مشرف شده و بخواهید دوباره به زیارت آن مکان بروید، باید منتظر باشید که با نمای جدیدی روبه‌رو شوید. بهسازی حرم و اطرافش باعث شده تا شکل و شمایل تازه‌ای را ببینیم. بازدید از موزه‌اش را هم از دست ندهید و البته التماس دعا.
سعدیه و حافظیه، میقات عاشقان
آرامگاه سعدی که به سعدیه شناخته می‌شود محوطه بزرگی در کنار باغ دلگشاست که سروها و نخل‌های بلندی آن را احاطه کرده‌اند. یکی از جاذبه‌های این بنا، حوض‌های آن است که از قنات سیراب می‌شوند. حوض سکه واقع در صحن آرامگاه که مردم برای برآورده شدن آرزوی خود در آن پول می‌اندازند و حوض ماهی که در زیرزمین قرار دارد. بازدید از این آرامگاه در روز توصیه می‌شود. شانس بیاورید و حوض‌ها پرآب باشند و نم بارانی هم بزند و انعکاس بنا را در حوض‌ها ببینید و لذت ببرید. و اما حافظیه، همان محوطه دلفریب و رویایی که چند سالی است خیابان مقابلش را سنگفرش کرده تا خودرویی عبور نکند و البته بر جذابیتش افزوده شده است. محوطه حافظیه کوچک‌تر است ولی با همان باغچه‌ها و سروها و حوض‌های دیدنی، جان می‌دهد برای عکس گرفتن و البته نشستن لب سکو یا پله و دیدن عاشقان حافظ که به مزارش سر می‌زنند و حافظ می‌خوانند. از فال گرفتن در حافظیه غافل نشوید. شب‌های حافظیه دیدنی‌تر است، مخصوصا اگر بازارچه‌های مقابلش برپا باشند که می‌توانید در آن مسیر پیاده‌روی کنید و لذت دوبرابر ببرید.
گشت و گذار در باغ‌های شیراز
شیراز شهر باغ‌هاست و معروف‌ترین آن‌ها، باغ ارم. باغی با عمارت زیبایی در وسط و حوض‌ها و آبنماهای جذابش. به اضافه درختان و گیاهانی که معمولا در نوروز هنوز به طور کامل سبز نشده و اردیبهشت ماه فصل دیدنی آن است. قبل یا بعد از سرزدن به باغ ارم، واجب است که در خیابان مقابلش که آن هم سنگفرش شده تا خودروها آهسته حرکت کنند، قدم بزنید و در این فصل از بوی بهارنارنج مدهوش شوید. هرچند این روزها با باران خوبی که باریده، همه جای شیراز بوی بهار می‌دهد. باغ‌های دیگری هم در شیراز هستند که باید به تماشا نشست. باغ دلگشا، عفیف‌آباد، نارنجستان قوام، جهان‌نما، باغ تخت، باغ نو، ایلخانی، باغ نظر، جنت و... که در بعضی از آن‌ها مانند عفیف‌آباد و نارنجستان موزه‌هایی دیدنی برپا هستند. این روزها برخی باغ‌های شخصی هم خریداری شده و تبدیل به پیاده‌راه‌های باصفایی شده‌اند که برای گشت و گذار عالی هستند. مثلا پیاده‌راه استاد شجریان در منطقه چمران که مخصوصا شب‌های زیبایی دارد. شیراز با درخت سرو شناخته می‌شود، در کنار آن نخل و درخت نارون هم یکی دیگر از زیبایی‌های این شهر است که می‌توان در کوچه و خیابان دید و از سایه‌هایشان لذت برد. شاید همین فضای سبز شهر باعث شده تا مردمش همیشه بین گل و گیاه باشند و روی روحیه‌شان تاثیر گذاشته که این‌قدر خوشحال و خوش‌خیال و خوش‌گذران هستند؟
عبادت و سیاحت در مسجدها
حتما عکس‌هایی از این مسجد زیبا را دیده‌اید، همان که با ستون‌های زیبا و پنجره‌های رنگی شبستان دیدنی‌اش شناخته می‌شود. این مسجد در نزدیکی حرم شاهچراغ قرار دارد و لازم است که حتما یک بار به آن سر زد. شیراز پر است از مسجدهای دیدنی مانند مسجد وکیل، مسجد جامع عتیق، مسجد نو (شهدا)، مسجد نصیرالملک، مسجد مشیرالملک و... که هرکدام با معماری خاصش، چشم‌ها را به خود خیره می‌کند.
دروازه قرآن، زیباترین ورودی شهر در ایران
دروازه قدیمی شهر شیراز از سمت شمال که دو نسخه قرآن دستنویس به خط ثلث عالی منسوب به ابراهیم سلطان نوه شاهرخ تیموری در آن قرار داشته تا مسافران از زیر قرآن عبور کنند. این دو قرآن نفیس اکنون در موزه پارس نگهداری می‌شوند. گردش در محوطه دروازه قرآن هم می‌تواند یک عصر تا شب شما را با دیدنی‌هایش پر کند؛ یکی از زیباترین ورودی‌های شهرهای ایران و البته یکی از پرترافیک‌ترین آن‌ها! چند سالی است ترافیک شیراز در حال افزایش است، هرچند با احداث بزرگراه‌ها، پل‌ها، تونل ها و مسیرهای کمربندی، این مسئله روان شده ولی باز هم خود را برای گیرکردن در سیل ماشین‌ها آماده کنید! راستی نگران جای خواب نباشید، شیراز پر است از هتل و مهمانسرا و بوتیک هتل و... به شرطی که ظرفیت‌شان پر نشده باشد.
از فلکه گاز تا مرغان دریایی رودخانه خشک
به جز موارد تاریخی که بیشتر مردم آن را می‌شناسند، شیراز امروز جاهای دیدنی بسیاری هم دارد که مدرن هستند و گشت و گذار در آن‌ها خالی از لطف نیست. اول از فلکه گاز شروع می‌کنیم. همان که به اشتباه هرکسی می‌خواهد با لهجه شیرازی شوخی کند، می‌گوید «فلکه گازو» که صددرصد غلط است و در بخش لهجه توضیح داده‌ایم. این میدان به شعله گاز وسطش معروف بوده که شبانه‌روز روشن بود، ولی چند سالی است بنا به دلایلی از جمله جلوگیری از اسراف گاز خاموش شده است. ولی حاشیه میدان پر است از بازار و مخصوصا خوراکی فروشی‌هایی که آب به دهان می‌آورند و روز و شب جذابی دارند. یک سمت میدان هم پارک آزادی است که چرخیدن در آن هم کیف می‌دهد. کلا شیراز شهر کافه‌ها و غذافروشی‌هاست. حتما فالوده با آبلیموی شیرازی، بامیه‌های بزرگ، شربت با عرقیات تازه، همبر با سس مخصوص (همان همبرگر خودمان)، کلم‌پلو با سالاد شیرازی (که فقط گوجه و خیار و پیاز دارد که مثل کله مورچه ریز شده و با آبغوره خورده می‌شود ولاغیر!) را از دست ندهید.
از فروشگاه‌های دیدنی تا گلفروشی‌های چشم‌نواز
دو محله دیدنی دیگر شیراز، معالی‌آباد و قصردشت است. اولی پر است از پاساژ و فروشگاه‌های دیدنی و دومی سرشار است از گلخانه و گلفروشی‌های چشم‌نواز. قدم‌زدن یا دستکم ردشدن با ماشین از این دو خیابان را فراموش نکنید. علاوه بر این از پارک گلها که گنجینه‌ای دیدنی از گیاهان زیباست، پارک‌های کوهستانی سایه و دراک که هم فال هستند و هم تماشا و هم تفریحاتی مانند زیپ لاین، پل معلق و البته غذاخوری هم دارند، غافل نشوید. بولوار چمران یکی دیگر از دیدنی‌های شیراز است که در یک طرفش باغ و پیاده‌راه است و در طرف دیگرش رودخانه خشک قرار دارد. جالب این که این رودخانه فصلی بوده و گاهی کامل خشک می‌شود و در بهار ممکن است سرریز شود! از دیدنی‌های دیگر رودخانه خشک در بخش حاشیه بولوار چمران، محل تجمع مرغ‌های دریایی است که برای گرفتن غذا از دست مردم صحنه‌های جالبی را به وجود می‌آورند.
لهجه شیرازی، به نرمی و شیرینی مسقطی
لهجه شیرازی ریزه‌کاری‌های زیادی دارد ولی مهم ترین ویژگی آن، اضافه کردن «و» به‌دنبال نام‌هاست که به عنوان حرف تعریف (معرفه‌ساز) به کار می‌رود. در اصل نقش «و» مانند the در زبان انگلیسی و «الـ» در زبان عربی و کاربرد «این» و «آن» در دستور زبان فارسی است. مثلا «پسرو» به معنی آن پسر (پسری که می‌شناسیم) است. برای اسم خاص و اسم اشیا یا اشخاص واحد مانند «سعدی» یا «فلکه گاز» که در دستور زبان فارسی حرف تعریف نمی‌گیرند، «و» نیز به کار نمی‌رود، بنابراین ترکیبی مانند «سعدیو» یا «فلکه گازو» را جلوی هیچ شیرازی نگویید که اعصاب‌شان به هم می‌ریزد! درضمن اسم «فلکه گاز» در لهجه شیرازی می‌شود «فِلکِی گاز» (Felkey gaz). یک نکته دیگر هم این که بیشتر کلمه‌هایی که در فارسی رسمی به مصوت بلند (a = ا) ختم می‌شوند در لهجه شیرازی به مصوت کوتاه (o= ـُ) ختم می‌شوند مانند بالو (بالا)، حالو (حالا)، کاکو (کاکا) و... برای شنیدن لهجه شیرازی می‌توانید ویدئوهای پهلوان هادی چوپان را ببینید! و اما بحث شیرین سوغاتی... به جز صنایع دستی که الان همه جا موجود است و عرقیات و آبلیمو و آبغوره، می‌توانید از شیراز کلوچه مسقطی بیاورید، نوعی نان برنجی که به آن کلوچه می‌گویند و مسقطی لقمه‌ای را مثل ساندویچ وسط آن می‌گذارند و ترکیب بسیار لذیذی می‌شود. همچنین یوخه که یک شیرینی خشک لایه لایه و خوشمزه است. حلوای شیرازی و حلوا ارده را هم فراموش نکنید.
* نویسنده : علیرضا کاردار | روزنامه‌نگار