سال 1402 اگر‌چه سال خوبی برای خودروسازان نیمه‌دولتی نبود اما به واسطه حمایت‌های ارزی، خصوصی‌ها سال خوبی را سپری کردند. آخرین آمارهای ارائه‌شده از سوی وزارت صمت بیانگر آن است که تولید خودرو طبق برنامه‌ریزی وزارت صمت پیش نرفته و در سال ۱۴۰۲ تغییر قابل‌توجهی در تیراژ خودروسازی روی نداده است. با این حال اما تولیدکنندگان بخش خصوصی توانستند افت تولید چهار سال گذشته را جبران و سهم قابل‌توجهی از بازار خودرو را تصاحب کنند.
طبق آمارهای ارائه شده، خصوصی‌ها در تولید محصولات سواری با رشد ۷۲درصدی روبه‌رو بودند، این در شرایطی است که سهم بازار این بخش از خودروسازی کشور به رقم بی‌سابقه ۲۳درصد رسیده است. به این ترتیب اگر‌چه ایران خودرو و سایپا در تولید محصولات سواری با رشد منفی روبه‌رو بودند اما دو شرکت مدیران‌خودرو و کرمان موتور رشد ۶۰ و ۹۹ درصدی را تجربه کردند. آنچه مشخص است با توجه به قیمت‌گذاری دستوری و تشدید مدیریت دولتی در دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا، رشد منفی خودرو در خودروسازی‌های نیمه‌دولتی قابل پیش‌بینی بود.
ایران خودرو و سایپا در سال گذشته زیان انباشته ۱۷۴ همتی را در شرایطی به ثبت رساندند که در دوسال گذشته خروج دولت از این شرکت‌ها با جدیت وصف‌ناپذیری دنبال می‌شد با این حال سال گذشته حضور دولت در خودروسازی پررنگ‌تر از سال‌های گذشته بود. سال ۱۴۰۲ دخالت در قیمت‌گذاری محصولات بخش خصوصی هم رقم خورد با این حال با پیگیری و تهدیدهای این بخش از خودروسازی کشور، تعیین قیمت خودروهای مونتاژی تقریبا منتفی شد.
بخش خصوصی خودرو نه‌تنها با فشار و تهدید قیمت‌گذاری دستوری خودرو را لغو کرد بلکه ارز زیادی نیز بابت تولید محصولات مونتاژی نصیب خود کرد. طبق آخرین آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان توسعه تجارت کشور که در اسفندماه سال گذشته منتشر شد بخش اعظم ارز تخصیصی به خودرو به خودروسازان مونتاژی که بیشتر محصولات چینی تولید می‌کنند، تعلق گرفته است. آمارهای ارائه‌شده نشان می‌دهد که خودرو و نیرومحرکه تا دی ماه سال گذشته با ثبت ارزش وارداتی ۸ میلیارد و ۱۳۴ میلیون دلار صدرنشین واردات کالاهای صنعتی به کشور بوده است.
این در شرایطی است که سهمیه ارزی واردات خودرو ۱۲۰ میلیون دلار معادل یک‌‌‌ونیم‌درصد کل ارز تخصیصی به این حوزه بوده است. همان‌طور که عنوان شد، آمارها حکایت از آن دارد که بیشترین ارز مصرفی در حوزه خودرو و نیرومحرکه به خودروسازان مونتاژی که تولیدکنندگان محصولات چینی هستند، تزریق شده است؛ بهطوری که در بازه زمانی مذکور یک‌‌‌میلیارد و ۳۱۵ میلیون دلار قطعات منفصله برای تولید سواری‌‌‌های مونتاژی وارد کشور شده است. بررسی آمارهای مربوط به بازه زمانی سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد این رقم تنها ۶۳۹ میلیون دلار بوده است.
به این ترتیب واردات قطعه برای محصولات مونتاژی چینی ۱۰۶ درصد رشد را در سال‌جاری به خود میبیند. کمبود ارز در سال‌جاری به‌‌‌عنوان چالشی در روند قطرهچکانی واردات خودرو مطرح شده است. بنابراین سال ۱۴۰۲ سال خوبی برای خودروسازان مونتاژی کشور بوده و به نظر می‌رسد که حمایت‌های دولتی که پیش از این خودروسازان نیمه‌دولتی را پوشش می‌داد در سال گذشته با چرخش چشمگیری، تولیدکنندگان خصوصی را هدف قرار داده است. اما همان‌طور که عنوان شد شرکت‌های خصوصی در کشور در تصاحب خودروسازان چینی است و بیشتر دو شرکت مدیران‌خودرو و کرمان موتور در بازار بی‌رقیب خصوصی‌ها، بازار محصولات میلیاردی را تصاحب کردند. پیش از این بازار خودروهای گران‌قیمت متعلق به محصولات وارداتی بود این در شرایطی است که همراه با واردات قطرهچکانی خودرو حالا این بازار به محلی برای ویراژ خودروهای مونتاژی تبدیل شده است. خصوصی‌ها همان‌طور که عنوان شد حمایت دولتی‌ها را نیز به همراه دارند و ارز تخصیصی خودرو، بیشتر به واردات پک‌های مربوط به خودروهای مونتاژی تعلق گرفته است. حال باید دید که در سال جدید ارز تخصیصی بیشتر به کدام سمت حرکت خواهد کرد، باز هم به سمت مونتاژ خودروهای میلیاردی یا به سمت واردات خودرو؟
ویراژ خودروسازان خصوصی
همان‌طور که عنوان شد بخش خصوصی کشور به‌طور تجمعی از ابتدای سال گذشته تا انتهای اسفندماه در تولید خودرو شامل محصولات سواری، ون، خودروهای سنگین و نیمه سنگین رشد 58 درصدی به خود میبیند، حال آنکه در تولید خودروی سواری محصولات این بخش از خودروسازی کشور 72درصد رشد کرده است. پیش از این، تمامی محصولات دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا بیشترین سهم بازار را تصاحب کرده بودند. این در شرایطی است که برخی از خودروهای بخش خصوصی نیز با توجه به رشد تیراژ، به تازگی به این لیست ورود کرده‌اند بهطوری که سه محصول متعلق به شرکت مدیران خودرو یعنی ام‌وی‌ام در مدل‌های ایکس22، ایکس33، و ایکس55 با کسب سهم 5.4 درصدی در رتبه ششم این لیست قرار گرفته است.
طبق آمارهای رسمی به ترتیب خودرو کوییک با 17 درصد، پارس 12.2 درصد، پژو 206 و 207، 11.6 درصد، ساینا 10.3 درصد و دنا 5.6درصد بیشترین سهم بازار را دارند که بعد از خودروهای مذکور محصولات مدیران‌خودرو قرار دارد. آمارهای رسمی وزارت صمت بیانگر آن است که درسال‌جاری حدود 307هزار دستگاه انواع خودرو در بخش خصوصی تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 58درصد افزایش را نشان می‌دهد. سهم بخش خصوصی در سال‌جاری حدود 23 درصد از کل تولید خودرو در کشور بوده، این در شرایطی است که سال 98 این میزان به 5درصد می‌رسید.
بخش خصوصی کشور تنها در اسفندماه اقدام به تولید 24هزار و 322 دستگاه خودرو سواری کرده که نسبت به اسفندماه سال 1401 رشد 54 درصدی داشته است. بر این اساس در تولید تجمیعی نیز با تولید 251هزار محصول سواری با رشد 72درصدی مواجه بوده است. این بخش از خودروسازی کشور در تولید وانت و کامیونت و کامیون و کشنده نیز به‌طور تجمعی در سال گذشته نسبت به سال پیش از آن رشد 22درصد و 18 درصدی داشته اما در تولید ون، مینی‌بوس و میدل باس رشد منفی را به خود میبیند. به این ترتیب بخش خصوصی در تولید انواع خودرو رشد 58 درصدی را در سال گذشته نسبت به سال 1401به ثبت رسانده است. اما دو شرکت مدیران‌خودرو و کرمان‌موتور بیشترین تیراژ بخش خودروسازی خصوصی را از آن خود کرده‌اند. در حالی ایران‌خودرو با رشد منفی 2 درصدی مواجه و گروه سایپا نیز در تولید تغییری نسبت به سال 1401 نداشته که مدیران خودرو رشد تولید 60درصدی و کرمان موتور 99 درصدی داشتهاند.
مدیران‌خودرو در سال گذشته 148هزار و 678 دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به سال 1401 که تولید 92هزار و 871 دستگاه بوده، توانسته 60درصد رشد را تجربه و 96درصد از برنامه‌های خود را محقق کند. از سوی دیگر شرکت کرمان موتور به عنوان دومین شرکت بزرگ خودروسازی خصوصی کشور نیز تا انتهای سال گذشته 70هزار و 278 دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به سال 1401 که 35هزار و 310 دستگاه داشته، رشد 99 درصدی را در سال گذشته رقم زده است. گروه بهمن نیز سومین خودروساز بخش خصوصی از لحاظ تیراژ است که سال 1401 به میزان 46هزار و 303 دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به سال 1401 که 35هزار و 310 دستگاه تولید داشته، رشد 24 درصدی را تجربه کرده است. در رتبه‌های بعدی آرین پارس موتور با تولید 12هزار و 943 دستگاه و رشد 120 درصدی و خودروسازی فردا با تولید 8هزار و 262 دستگاه و رشد 35 درصدی قرار دارند.
مدیران خودرو به عنوان پرتیراژترین خودروساز بخش خصوصی، برخی از محصولات خود را در سال گذشته 100درصد رشد داده است. به عنوان نمونه آریزو 6 در این شرکت 201درصد رشد کرده است یعنی از 4هزار و 441 دستگاه در سال 1401 به 13هزار و 360 دستگاه رسیده است. همچنین تیگو 8 نیز با تیراژ 17هزار و 500 دستگاهی در سال گذشته رشد 99 درصدی به خود دیده است. از سوی دیگر برخی دیگر از خودروها نیز رشد منفی داشتهاند بهطوری که ام‌وی‌ام 33 ظاهرا در این شرکت دیگر جایی ندارد اما ام‌وی‌ام 55 و 22 رشد قابل‌توجهی به خود می‌بینند. همچنین خودروی FX OMODA نیز جایگاه خود را در خطوط تولید این شرکت یافته بهطوری که در سال 1402 نسبت به 1401 رشد 255 درصدی داشته است. دیگر خودروساز خصوصی یعنی کرمان موتور که واردات خودرو را نیز در دستور کار دارد برخی از محصولات خود را در سال گذشته رشد 100درصدی داده است. به عنوان نمونه این خودروساز در تولید SEDAN - JAC J4 رشد 182درصدی داشته است و خودرو جی 7 این شرکت نیز در سال گذشته رشد 355درصدی را به خود میبیند. به نظر می‌رسد که خودروسازان بخش خصوصی در غیاب واردات خودرو و حرکت لاک‌پشتی این بخش از یکسو و دخالت‌های دولتی در دو شرکت ایران خودرو و سایپا، در سال جدید با سرعت قابل‌توجهی رو به جلو حرکت کنند./ دنیای اقتصاد