تجارت ایران و ترکیه در حال بازسازی است. سال‌های گذشته را تجار ایران و ترکیه از دست دادند و روابط تجاری برخلاف پیش‌بینی‌ها که 30 میلیارد دلار هدف‌گذاری شده بود، روند کاهشی به خود گرفت. دولت گذشته این امر را باور نداشت که مسیر توسعه تجارت می‌تواند از کشورهای همسایه بگذرد، لذا بهایی به تجارت با کشورهای چون ترکیه، روسیه، عراق، پاکستان و افغانستان نمی‌داد. در حالی که آمارهای تجاری بین ایران و ترکیه طی 8 سال فعالیت دولت روحانی کاهشی شد، دولت سیزدهم تصمیم گرفت که با نشست و مذاکرات با مسئولان ترک، سهم از دست رفته کشور را احیا و جبران کند. روز گذشته، اداره آمار ترکیه اعلام کرد تجارت این کشور با ایران در نخستین ماه سال جاری میلادی با رشد ۲ درصدی از ۵۰۰ میلیون دلار گذشته است.
بر اساس این گزارش، صادرات ترکیه به ایران در ماه ژانویه 2024 میلادی با رشد 35 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به 324 میلیون دلار رسیده است. ترکیه در ماه ژانویه سال قبل 240 میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود. ایران هفدمین مقصد کالاهای صادراتی ترکیه در نخستین ماه 2024 بوده و 1.6 درصد از کل صادرات ترکیه در این ماه به مقصد ایران بوده است. ایران سی‌امین منبع واردات ترکیه در ماه نخست 2024 شناخته شده است.
ثبت رکورد تاریخی
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در مراسم اعلام آمار مربوط به تجارت خارجی در سال ۲۰۲۳ گفته بود که صادرات ترکیه در سال ۲۰۲۳ با رشد ۰.۶ درصدی نسبت به سال پیش از آن به ۲۵۵ میلیارد و ۸۰۹ میلیون دلار رسید و بدین ترتیب رکورد تاریخی جدیدی در این بخش ثبت شد.
او با اشاره به اینکه ترکیه در سال ۲۰۲۳ از نظر رشد اقتصادی در میان کشورهای گروه ۲۰ در مقام دوم قرار داشته است، تصریح کرد: با دستیابی به ارقام صادرات فوق از ۲۵۵ میلیارد دلار هدف صادراتی تعیین شده در برنامه میان مدت فراتر رفتیم؛ این موضوع نشان می‌دهد که ترکیه برای تجارت مشترک، آماده است و در این خصوص می‌توان پویاتر از گذشته بود.
شفاف‌سازی روند تجارت
چندی پیش محمد رضوانی‌فر رئیس کل گمرک ایران، در مورد میزان صادرات ایران به کشور ترکیه در ۱۰ ماه امسال گفت: در این مدت ۶ میلیون و ۷۵۱ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۴۹۸ میلیون دلار به ترکیه صادر شده است. این میزان کالاهای صادراتی به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب ۴۷.۵۱ درصد و ۴۷.۱۱ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش نشان می‌دهد. در این مدت ۳ میلیون و ۵۴۶ هزار تن کالا به ارزش ۶ میلیارد و ۴۴ میلیون دلار از ترکیه وارد کشور شده است که به لحاظ وزن ۱۶.۹۳ درصد و از حیث ارزش ۱۸.۷۴ درصد افزایش داشته است.
او در مورد آمار میزان ترانزیت خارجی ورودی از کشور ترکیه و خروجی به مقصد این کشور اظهار داشت: میزان ترانزیت خارجی ورودی از کشور ترکیه در ۱۰ ماهه سال جاری به میزان یک میلیون و ۱۳۵ هزار تن و میزان ترانزیت خارجی خروجی به مقصد کشور ترکیه ۶۹۷ هزار تن بوده است که میزان ترانزیت خارجی ورودی از کشور ترکیه نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۳.۸۲ درصد و میزان ترانزیت خارجی خروجی به مقصد این کشور ۱۷ درصد کاهش داشت.
رئیس کل گمرک ایران درخصوص دو قلم عمده کالای صادراتی به ترکیه گفت: گاز طبیعی مایع شده به ارزش ۹۵۵ میلیون دلار و اوره به ارزش ۶۱۶ میلیون دلار دو قلم عمده کالاهای صادراتی به ترکیه در ۱۰ ماهه امسال بوده است. عمده‌ترین اقلام وارداتی از کشور ترکیه در ۱۰ ماهه امسال به کالاهایی همچون طلا به اشکال خام، روغن دانه آفتابگردان و تراکتور‌ها اختصاص داشت.
اگرچه ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه تجارت ایران و ترکیه وجود دارد اما طی سال‌های گذشته توجه چندانی به آنها نشده و به جای تجارت ۳۰ میلیاردی با این کشور حجم تجارت به ۱۱ میلیارد دلار خلاصه شده است.
بررسی وضعیت روابط دو کشور ایران و ترکیه نشان می‌دهد که اگرچه سابقه روابط دو کشور به بیش از ۴۰۰ سال می‌رسد و در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، تاریخی و دینی نیز قرابت‌هایی دارند و حتی بیش از ۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک بین ایران و ترکیه وجود دارد اما در بخش اقتصاد آن طور که انتظار می‌رود، شرایط قابل قبول نیست، این در حالی است که طبق تأکید کارشناسان، ترکیه می‌تواند پل ارتباطی ایران با اروپا و از آن طرف ایران نیز یکی از معابر اتصال ترکیه به راه ابریشم و سرزمین‌های حوزه CIS و معبر اصلی اتصال ترکیه به هند و شبه قاره باشد.
در واقع با استفاده از همین ظرفیت‌ها دو کشور می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری‌های مشترک و صادرات کالاهای مشترک تولیدی به کشورهای ثالث، زمینه رونق و توسعه اقتصادی خود را فراهم کنند، اما با این حال به رغم امضای توافقنامه و قراردادهای اقتصادی و تجاری متعدد، مراودات تجاری دو کشور چشمگیر نیست، البته وضعیت تجارت دو کشور که تقریباً از سال ۲۰۱۵ افت و از حدود ۳ سال پیش نیز افت شدیدی را تجربه کرد، طی ماه‌های گذشته روند بهبود به خود گرفته، به گونه‌ای که سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ مراودات تجاری دو کشور رشد ۶۴ درصدی یافت و از ۶.۹ میلیارد دلار به ۱۱.۳ میلیارد دلار رسید. همچنین رشد تجارت در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه یافت به شکلی که در بهار امسال شاهد رشد ۸۴ درصدی تبادلات تجاری بین دو کشور بودیم.