درحالی که مقامات بانکی و اقتصادی عدم پرداخت تسهیلات در ماه‌های پایانی سال را تخلفی از سوی بانک‌ها عنوان کرده‌اند، مشاهدات ما از خودداری شعب بانک‌های دولتی و خصوصی در زمینه ارائه تسهیلات در این ایام حکایت دارد.
عدم پرداخت تسهیلات در ابتدای سال‌های مختلف برای اکثر مشتریان شبکه بانکی با این توجیه بانک‌ها که «بخشنامه و شرایط جدید پرداخت تسهیلات هنوز ابلاغ نشده است» و همچنین ماه‌های پایانی سال به خاطر «بسته شدن صورت‌های مالی»، ملموس است؛ اما مشکل مردم برای دریافت وام به این موارد ختم نمی‌شود، بلکه نکته مهمی که در کنار این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد بحث شرایط و مراحل دریافت وام از بانک‌ها است. اما گذشته از شرایط دشوار تسهیلات‌دهی بانک‌ها نکته دیگری که هم‌اکنون حائز اهمیت است، عدم پرداخت تسهیلات از جانب بانک‌های دولتی و خصوصی است. باوجود اینکه مقامات بانک مرکزی در اظهارات خود بارها به لزوم وام‌دهی بانک‌ها تا آخرین روزهای سال‌جاری تاکید کرده‌اند؛ اما درحالی که نخستین‌روزهای اسفندماه سپری می‌شود شعب بانک‌های دولتی، نیمه دولتی و خصوصی از پرداخت تسهیلات به مشتریان و متقاضیان خود امتناع می‌کنند. موضوعی که امسال پیش از اسفندماه نیز آغاز شده است و مشاهدات نشان می دهد این اتفاق در بهمن ماه رخ داده است. در حالی که بانک‌ها توقف در پرداخت وام در ماه‌های پایانی سال را تکذیب می‌کنند اما شاهد آن هستیم که روند پرداخت تسهیلات از مرحله بررسی تقاضای افراد تا تشکیل پرونده و … بسیار کُند پیش می‌رود. سال گذشته هم وزیر اقتصاد هم به صراحت اعلام کرد که هیچ وقت دستورالعملی مبنی بر توقف پرداخت وام در ماه‌های پایانی سال از سوی وزارت اقتصاد برای بانک‌های دولتی وجود نداشته است و از نظر ما، هیچ محدویتی برای وام دهی بانک‌ها غیر از ضوابط و محدودیت هایی که بانک مرکزی در مقام ناظر برای آنها وضع کرده است، وجود ندارد.
دلایل قفل شدن پرداخت تسهیلات خرد
بانک مرکزی و مسئولان آن در ماه‌های گذشته بارها بر ضرورت تسهیل پرداخت این تسهیلات تاکید کرده بودند اما به نظر می‌رسد همچنان مشکلاتی در این راه وجود دارد. به عنوان مثال، محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی ابتدای تیر ماه در پاسخ به سوال ایسنا درباره سخت‌گیری برخی بانک‌ها برای اعطای تسهیلات خرد در زمینه تضامین بانکی، اظهار کرد: تسهیلات خرد بیشتر از یک ضامن احتیاج ندارد البته در هفته‌های گذشته گزارش‌هایی به دست ما رسید که نشان می داد برخی از بانک‌ها بیش از دو تا سه ضامن از متقاضیان دریافت می کنند، بنابراین ما با قاطعیت اعلام می کنیم که هیچ بانکی حق ندارد بیشتر از یک ضامن برای اعطای تسهیلات خرد به مردم طلب کند. وی افزود: البته در این میان ممکن است برخی از بانک ها در زمینه اعتبارسنجی متقاضیان با مشکلاتی مواجه شوند و به همین دلیل بیشتر از یک ضامن از او طلب کنند اما بانک ها نباید این کار را بکنند و اگر بتوانیم موسسات تضمینی را توسعه دهیم و یک موسسه تضمین ایجاد کنیم که کار وثیقه را انجام دهد، دیگر نیازی به ضامن نیست.
اما در این میان به نظر می‌رسد مشکل اعطای تسهیلات خرد همچنان ادامه دارد و برخی نمایندگان در هفته‌ها و ماه‌های گذشته در این باره اظهاراتی مطرح کرده‌اند. به نظر می‌رسد دلیل اصلی عدم پرداخت تسهیلات خرد بانک‌ها و همچنین تعلل در اعطای تسهیلات تکلیفی مربوط به ناترازی بانک‌ها و کمبود منابع است. این موضوع خود سخت‌گیری بانک مرکزی نسبت به شبکه بانکی را در پی داشته باشد و به همین دلیل بانک‌ها به دلیل ناترازی نه تنها تسهیلات خرد بلکه حتی تسهیلات مربوط به سرمایه در گردش و تسهیلات تولید را محدود کرده و بخش عمده تمرکز خود را روی تأمین مالی دولت گذاشته‌اند. آمارهای رشد پایه پولی نشان می‌دهد که ناترازی بانک‌ها به ویژه بانک آینده عامل اصلی تورم در کشور هستند. و به همین دلیل اکنون بانک‌ها تنها تسهیلات را در ازای اعتبارسنجی می‌دهند. این موضوع از طرفی به عنوان یکی از عوامل رکود اقتصادی در کشور از دید برخی کارشناسان به شمار می‌رود چرا که عدم به جریان افتادن نقدینگی از شبکه بانکی به بیرون عملا مصرف را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دهک های پایین توانایی دریافت وام ندارند
میزان دریافت وام دهک‌های پایین جامعه در ایران به نوع وام و شرایط دریافت آن بستگی دارد. در حال حاضر، دو نوع اصلی وام برای دهک‌های پایین جامعه وجود دارد. وام قرض‌الحسنه: این وام بدون سود و با بازپرداخت اقساطی ارائه می‌شود. میزان این وام در حال حاضر برای دهک‌های اول تا سوم، ۱۵۰ میلیون تومان است. وام مسکن: این وام با سود ۴ درصد و بازپرداخت اقساطی ارائه می‌شود. میزان این وام برای زوج‌های فاقد مسکن که در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ صاحب فرزند سوم شده یا می‌شوند، ۱۵۰ میلیون تومان است. علاوه بر این، دو نهاد اصلی در ایران به ارائه وام به دهک‌های پایین جامعه می‌پردازند. بانک‌های دولتی مانند بانک مسکن، بانک ملی، بانک تجارت و بانک صادرات، وام‌های قرض‌الحسنه و مسکن را به دهک‌های پایین جامعه ارائه می‌دهند. کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز وام‌های قرض‌الحسنه در قالب‌های مختلف مانند کارگشایی، پرداخت بدهی، حوزه درمان، مسکن، تسهیلات اشتغالزایی و… را به دهک‌های پایین جامعه ارائه می‌دهد.
در مجموع، میزان دریافت وام دهک‌های پایین جامعه در ایران در حال حاضر به طور متوسط حدود ۱۵۰ میلیون تومان است. این وام‌ها با شرایطی مانند سود پایین، بازپرداخت اقساطی و وثیقه‌های آسان ارائه می‌شوند تا کمکی به بهبود وضعیت معیشتی این دهک‌ها باشد. البته، باید توجه داشت که میزان دریافت وام دهک‌های پایین جامعه در ایران هنوز با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. به عنوان مثال، در کشورهای توسعه‌یافته، میزان وام‌های مسکن برای دهک‌های پایین جامعه می‌تواند تا ۸۰ درصد قیمت خانه را پوشش دهد. در حالی که در ایران، این میزان تنها حدود ۲۰ درصد است./ آرمان امروز