ترکیه، بلغارستان و رومانی روز پنج‌شنبه 11 ژانویه (21 دی) با امضای توافقنامه‌ای برای مین‌زدایی در دریای سیاه، بر ایمن‌سازی کشتیرانی در این گذرگاه آبی تأکید کردند.
یکی از اهداف اعلام شده این توافق، تامین امنیت حمل و نقل غلات اوکراین در این منطقه تجاری استراتژیک است.
این سه کشور عضو ناتو توافقنامه مین‌زدایی در دریای سیاه را پس از آن امضا کردند که مین‌های سرگردان در این دریا به تهدیدی برای کشتیرانی در این گذرگاه آبی تبدیل شدند.
مین‌های سرگردان پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ و مین‌گذاری در خطوط ساحلی دریای سیاه با این دو کشور وارد این گذرگاه آبی شدند.
بیشتر مین‌هایی که روسیه و اوکراین در دریای سیاه کار گذاشته‌اند، مین‌های دریایی از نوع متصل هستند که زوی آب قرار می‌گیرند. مین‌های دریایی شناور، نوع دیگری از مین‌های کارگذاشته‌شده در این دریا هستند. این دو نوع مین هنگام برخورد با بدنه یک کشتی یا شناور به طور خودکار فعال می‌شوند.
صدها و اگر نگوییم هزاران مین ممکن است توسط روسیه و اوکراین کار گذاشته شده باشند، اما تعداد دقیق آن‌ها مشخص نیست.
هدف نخست این نوع مین‌های دریایی دفاعی است. اوکراین پس از حمله روسیه به این کشور، خط ساحلی میان دو شهر اودسا و دنیپرو را مین‌گذاری کرد تا از نفوذ روسیه در سواحل خود جلوگیری کند.
روسیه نیز سواحل غربی شبه‌جزیره کریمه را مین‌گذاری کرد. متخاصمان همچنین سواحل رود «دنیپر» که از زمان ضد حمله اوکراین به نیروهای روسیه به خط مقدم تعیین‌کننده در جنگ دو کشور تبدیل شد را مین‌گذاری کردند.
مین‌های سرگردان
در همین زمینه پاسکال اوسور، مدیر بنیاد پژوهش‌های استراتژیک مدیترانه بر این نظر است که با گذشت زمان و تحولات جوی، کابل‌های نگهدارنده مین‌ها فرسوده شده و دیگر نمی‌توانند آن‌ها را نگه دارند، اتفاقی که باعث حرکت آزاد مین‌ها در گذرگاه‌های آبی می‌شود. در پی این اتفاق، مین‌های سرگردان می‌توانند با کشتی‌ها و شناورهای عبوری برخورد کنند.
پس از تخریب سد کاخوفکا در ژوئن ۲۰۲۳، بسیاری از مین‌هایی که روس‌ها در امتداد ساحل رود دنیپر کار گذاشته بودند توسط جریان آب پشت سد به سمت دریای سیاه منتقل شدند. از همین رو آقای اوسور از این مین‌ها به عنوان یک «تهدید» باقی‌مانده از آن زمان یاد می‌کند.
اما مین‌های شناور برای اهداف تهاجمی و ضربه زدن به سواحل یا کشتی‌های دشمن استفاده می‌شوند. بنا به گفته مدیر بنیاد پژوهش‌های استراتژیک مدیترانه، این مین‌ها عمدتاً یک خطر برای تجارت هستند.
اگرچه روسیه در ژوئیه ۲۰۲۳ توافقنامه‌ای را که صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه را امکان‌پذیر می کرد، تمدید نکرد، اما این گذرگاه آبی همچنان یک مسیر تجاری مهم به شمار می‌رود.
به لطف کریدور جدیدی که اوکراین در ماه اوت برای رسیدن بنادر منطقه اودسا راه‌اندازی کرد، کشتی‌ها به طور منظم محاصره دریایی روسیه را دور می‌زنند.
انفجار مین‌های دریایی می‌تواند به شناورهای کوچک آسیب برساند با حتی موجب غرق شدن آن‌ها شود.
آقای اوسور بر این نظر است که اگرچه این مین‌ها بعید است باعث انفجار کشتی‌های تجاری بزرگ مانند کشتی‌های حامل غلات شوند اما می‌توانند به آن‌ها آسیب برسانند و خطراتی را برای خدمه ایجاد کنند.
آز آغاز حمله روسیه به اوکراین تاکنون، گزارش‌های متعددی از برخورد مین‌های دریایی با کشتی‌های گذرکننده منتشر شده است. در اکتبر ۲۰۲۳، یک فروند نفتکش ترکیه با این مین‌ها برخورد کرد. در آخرین مورد، یک کشتی باری با پرچم پاناما در اواخر دسامبر گذشته در حالی که برای بارگیری غلات به سمت بندر اوکراین در حرکت بود، با یک مین دریایی برخورد که در پی آن، دو خدمه آن مجروح شدند.
تأثیرمین‌ها بر تجارت بین‌الملل
اوسور با تأکید بر اینکه مین‌های سرگردان بر تجارت بین‌الملل تأثیر منفی خواهند گذاشت، از افزایش شدید نرخ بیمه حمل و نقل به عنوان یکی از پیامدهای آن یاد می‌کند.
گزارش‌ها از خنثی‌سازی تعداد زیادی مین در سواحل ترکیه، بلغارستان و رومانی از مارس ۲۰۲۲ حکایت دارند.
وزیر دفاع ترکیه که ابتکار عمل مین‌زدایی در دریای سیاه را به سه کشور ساحلی این دریا محدود کرد، گفت که کشورش با «تحت نظر داشتن بی‌وقفه مین‌ها»، مانع مداخله کشتی‌های ناتو شد.
یک منبع نردیک به نیروهای نظامی فرانسه در ژوئن ۲۰۲۲ به لوموند گفته بود که این مین‌ها از نوع ساده هستند که به راحتی می‌توان آن‌ها را از بین برد. بنا به گفته او، ترکیه با کشتی‌های مین‌روبی که در اختیار دارد می‌تواند مسیر دسترسی به اوکراین را پاکسازی کند.
اما مدیر بنیاد پژوهش‌های استراتژیک مدیترانه بر این نظر است که پاکسازی یک مسیر مین‌گذاری شده مستلزم «تکرار منظم» عملیات است تا اطمینان حاصل شود که مین‌های جدید به مسیر پاکسازی‌شده، نفوذ نکرده‌اند.
بنابراین متخصصان نظامی بر این نظرند که مین‌زدایی کامل دریای سیاه ممکن است سال‌ها طول بکشد.