«تعداد شرکت‌ها زیاد است»؛ این جمله احتمالا از زبان هر کسی بیان شود، شاید متهم به فعالیت علیه تولید و بخش مولد اقتصاد و همین‌طور موافقت با انحصار تلقی شود؛ چراکه اقتصاد هر کشور هرچه زاینده‌تر و فعال‌تر باشد طبیعتا تاسیس شرکت، ایجاد اشتغال، گسترش فعالیت‌ها، شکل‌گیری غول‌های اقتصادی در آن اقتصاد باید بیشتر باشد اما آنچه در ایران و در برخی کشورهای نفتی رخ داده ظاهرا عکس این قضیه را نشان می‌دهد.
به عبارتی در کشورهای نفتی تاسیس تعداد زیاد شرکت‌ها ظاهرا رابطه چندانی با روند بالا، یعنی افزایش فعالیت‌ها در بخش مولد اقتصاد ندارد. در این خصوص مرور آمارها نشان می‌دهد بیشترین رشد شرکت‌ها در دو دوره جهش درآمدهای نفتی کشور (سال‌های 1352 تا 1356 و سال‌های 1385 تا 1390) رخ داده است. آمارها بسیار قابل تامل است، درحال حاضر در ایران بیش از دو میلیون شرکت وجود دارد که 650 هزار واحد از آنها غیرفعال و نزدیک به 1.4 میلیون از آنها فعال هستند. همچنین آمارها نشان می‌دهد از 1.4 میلیون شرکت، حدود 1.1 میلیون شرکت (معادل 80 درصد از کل شرکت‌های فعال) فاقد پرونده مالیاتی هستند.
حجم بالای شرکت‌های فعال اما فاقد پرونده مالیاتی زمانی که در کنار سال‌های جهش تاسیس شرکت‌های قرار می‌گیرد، این تلقی را ایجاد می‌کند که بخشی از این شرکت‌ها به دلایل غیراقتصادی همچون بهره‌مندی از عواید واردات در زمان وفور درآمدهای نفتی، بهره‌مندی از تسهیلات بی‌حدوحصر و پولپاشی دولت‌ها برای ایجاد اشتغال، تحریک تشکیل سرمایه از سوی دولت با افزایش مصارف بودجه عمرانی در دوره وفور درآمدهای نفتی و در نگاه بدبینانه برای بهره‌مندی از رانت‌های ریالی و ارزی شکل گرفته است. اما روی دیگر سکه نیز شاید ناپایداری اشتغال در ایران و همچنین فقدان ثبات در اقتصاد باشد که بسیاری از شرکت‌ها را معلق نگه داشته است. فرار مالیاتی، انحصار و مواردی از این دست نیز از دیگر عوامل ایجاد حجم بالای از شرکت‌ها در کشور می‌تواند باشد.
تاسیس 2.5 میلیون شرکت در ایران
براساس داده‌های استخراج شده از وب سایت رسمیو(rasm.io)، تا انتهای آذرماه سال 1402 تعداد کل شرکت‌های ثبت شده ایران به دو میلیون و 46 هزار واحد رسیده است. این آمار نشان می‌دهد از مجموع نزدیک به 2.5 میلیون شرکت، تعداد 1855 شرکت تا قبل از سال 1321 و دو میلیون و 43 هزار و 891 شرکت نیز بین سال‌های 132 تا 9ماهه 1402 تاسیس شده است. داده‌های رسمیو نشان می‌دهد از مجموع نزدیک به 2.5 میلیون شرکت تاسیس شده در ایران، حدود 54 هزار و 145 شرکت معادل 2.6 درصد از آنها تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد شده و یک میلیون و 992 هزار شرکت معادل 97.4 درصد نیز پس از پیروزی انقلاب تاسیس شده است.
650 هزار شرکت منحل شده است
داده‌های رسمیو نشان می‌دهد تعداد زیادی از شرکت‌های تاسیس شده در کشور غیرفعال یا فاقد داده‌های فعالیت هستند. براساس این آمارها، در سال 1402 از تعداد نزدیک به 2.5 میلیون شرکت تاسیس شده در کشور، یک میلیون و 395 هزار و 383 شرکت فعال و 650 هزار و 363 شرکت نیز غیرفعال هستند. درخصوص شرکت‌های غیرفعال باید گفت طبق تعاریف، این شرکت‌ها یا به واسطه اعلام ورشکستگی، منحل و تصفیه شده‌اند یا اینکه موسسان پس از تاسیس شرکت به این نتیجه رسیده‌اند که بدون شروع فعالیت، شرکت را منحل کنند. در هر صورت این 650 هزار شرکت درحال حاضر غیرفعال یا منحل هستند.
پدیده عجیب 1.1 میلیون شرکت کاغذی در کشور
طبق داده‌های رسمیو (rasm.io)، از مجموع یک میلیون و 395 هزار و 383 شرکت فعال در کشور، فقط 285 هزار و 151 شرکت فعال و دارای کد اقتصادی بوده و مابقی یک میلیون و 110 هزار و 232 شرکت فاقد پرونده مالیاتی هستند. به عبارتی، از مجموع نزدیک به 1.4 میلیون شرکت در کشور، 1.1 میلیون فاقد پرونده مالیاتی هستند. گرچه به لحاظ فنی و حسابرسی شاید اطلاق عنوان شرکت کاغذی به همه شرکت‌های غیرفعال کشور (بیش از 1.1 میلیون شرکت) عنوان دقیقی نباشد اما در فقدان اطلاعات کافی شاید بتوان گفت این 1.1 میلیون شرکت عملا چون هیچ فعالیت ثبت شده‌ای برای آنها وجود ندارد، در ردیف شرکت‌های کاغذی هستند. در همین خصوص در سال 1397 دبیرکل وقت جامعه حسابداران رسمی کشور می‌گوید: «از حدود 600 شرکت دریافت کننده ارز دولتی اطلاعاتی نداریم و آنها حسابرسی نشده‌اند.»
سیدمحمد علوی در آن زمان با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو سیما می‌گوید این موضوع را به همه مراجع قانونی منعکس کردیم اما پاسخی دریافت نکردیم. در ایران سازمان مالیاتی اظهار می‌کند حدود 300 هزار اظهارنامه مالیاتی دریافت می‌کند. این یعنی تعداد زیادی از شرکت‌های کشور فاقد پرونده و اظهارنامه مالیاتی هستند./ فرهیختگان