پیش‌بینی می‌شود سطح بدهی جهانی در سال 2023 به 97.1 هزار میلیارد دلار برسد، رقمی که نسبت به سال 2019 افزایشی 40 درصدی را نشان می‌دهد. دولت‌ها در طول همه‌گیری کرونا، اقدامات مالی گسترده‌ای برای حمایت از بازار کار و جلوگیری از موج ورشکستگی ارائه کردند که این اقدامات تا به امروز منتهی به افزایش نرخ بهره و تشدید هزینه استقراض در سرتاسر جهان، و درنتیجه افزایش بدهی جهانی شده است.
آمریکا با ۳۳.۲هزار میلیارد دلار بدهی دولت، بیش از یک‌سوم کل بدهی جهان را تشکیل می‌دهد. آمریکای شمالی همچنین بالاترین نرخ بدهی و بالاترین نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی را در مقایسه با سایر مناطق جهان دارد. درست همان‌طور که بدهی آمریکا رو به افزایش گذاشته، بدهی کانادا هم افزایش‌یافته و این کشور اکنون به رتبه دهم بالاترین بدهی دولت در سطح جهان رسیده است. سومین اقتصاد بزرگ جهان، ژاپن، با داشتن نسبت ۲۵۵درصد بدهی به تولید ناخالص داخلی، یکی از بالاترین نسبت‌های بدهی به تولید ناخالص داخلی جهان را دارد. طی دو دهه گذشته، بدهی ملی این کشور به دلیل پیری جمعیت و هزینه‌های تامین اجتماعی، از ۱۰۰درصد تولید ناخالص داخلی آن فراتر رفته است.
بدهکاری بزرگترین اقتصاد جهان
ایالات‌متحده با ۳۳ تریلیون دلار بالاترین بدهی ملی جهان را دارد. براساس گزارش موسسه مالی بین‌المللی، بدهی جهانی اکنون ۹۷ هزارمیلیارد است که این رقم نسبت به قبل از شیوع ویروس کرونا حدود ۴۵ تریلیون دلار افزایش یافته است.
در پاسخ به این سوال باید گفت که ایالات‌متحده دارای بیشترین بدهی ملی جهان با ۱/ ۳۰ تریلیون دلار بدهی به طلبکاران در سه‌ماه اول سال ۲۰۲۳ است. بدهی واشنگتن اکنون به ۴/ ۳۱ تریلیون دلار رسیده که نگرانی‌های بیشتری را در مورد هزینه‌های دولت ایالات‌متحده و هزینه‌های استقراض ایجاد کرده است. بدهی دولت نشان‌دهنده بدهی‌های مالی معوق یک کشور است که از دسته‌های مختلفی مانند وام‌ها و اوراق بدهی تشکیل شده است. در این میان باید به چهار کشوری که آمریکا بیشترین میزان بدهی به آنها را دارد اشاره کرد که عبارتند از: چین (۱۴تریلیون دلار)، ژاپن (۲/ ۱۰تریلیون دلار)، فرانسه (۱/ ۳تریلیون دلار) و ایتالیا (۹/ ۲ تریلیون دلار.)
بدهی دولت ایران چقدر است؟
بدهی خارجی دولت ایران در مقایسه با کشورهای دیگر زیاد نیست. بر اساس گزارش بانک مرکزی با عنوان «تراز پرداخت‌ها»، روند میزان بدهی خارجی بالفعل ایران در چند سال گذشته همواره کاهشی بوده و از ۱۰ میلیارد دلار سال ۱۳۹۶ به ۶.۲ میلیارد دلار در پایان اسفندماه ۱۴۰۱ رسیده است. اما از سوی دیگر، مجموع بدهی دولت به نظام بانکی و همچنین سازمان‌ها حدود ۱۱۴۴ هزار میلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی نیز حدود ۱۸۹۴ هزار میلیارد تومان است. همچنین بدهی دولت به صندوق توسعه ملی حدود ۷۴ میلیارد دلار است.
بدهی خارجی از طریق انباشت سرمایه، توسعه زیرساخت‌ها و توسعه منابع انسانی به رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند. معمولاً میزان پس‌اندازهای داخلی پاسخگوی نیازهای سرمایه‌گذاری کشورهای کمتر توسعه‌یافته نیست؛ از طرفی درآمدهای صادراتی این کشورها برای تأمین منابع مالی واردات کالاهای مورد نیاز کافی نیست، بنابراین به‌منظور تأمین این کسری، کشورهای کمتر توسعه‌یافته اقدام به استقراض از منابع خارجی می‌کنند.
آیا بدهی کشورها مخرب است؟
بدهی کشورهایی چون آمریکا همواره زیر تیغ منتقدان سرمایه داری قرار دارد و به نظر آن ها این بدهی ها نشان دهنده بی ثباتی اقتصادی آن کشورها است. اما آیا چنین انتقادی منطق اقتصادی نیز دارد؟ پیمان مولوی، اقتصاددان در گفت و گو با روزنامه آرمان امروز با اشاره به این سابقه فکری می گوید: ما در ایران یک سری تابوهایی داریم که بخشی از آن عمدی است و بخشی از آن نیز به دلیل عدم درک درست مسائل اقتصادی پدید آمده است. سوال اینجا است که اگر ژاپن چندبربار تولید ناخالص داخلی اش بدهی دارد، مردم آن ها در چه شرایطی زندگی می کنند؟ آیا آن ها از سطح رفاه کافی برخوردار نیستند؟ آیا آن ها بهترین خودروها را سوار نمی شوند؟ شرایط اقتصادی آمریکا که در رتبه های اول بدهکارترین کشورها است چگونه است؟
این اقتصاددان می افزاید: مانند یک شخص اگر شما بدهی ایجاد کنید و از آن ارزش افزوده بدست آورید، از نظر اقتصادی کاملا قابل توجیه و مفید است. اما بدهی که برخی کشورهای دارند که به تله بدهی چینی مشهور شده است مخرب است. مثل خیلی از کشورهای فقیر افریقایی یا بنگلادش در آسیا که برای جبران بدهی خود به چین مجبور می شود بنادر خود را واگذار کند. اما بدهی که کشورهایی چون، بریتانیا، آمریکا و ژاپن از طریق ارواق ایجاد می کنند، از نظر اقتصادی مفید است.
مولوی ادامه می دهد: این بدهی ها بستگی به رویکرد کشورها نیز دارد. شما ترکیه را نگاه کنید که بدهی ایجاد کرده و از آن طریق زیرساخت های خود را بهبود بخشید ه است. اما متاسفانه کشوری مثل ما بدهی ایجاد نکرده و نفتش را هم نفروخته است و زیرساخت هایی هم ایجاد نشده است. از سوی دیگر، برای درک پایداری اقتصادی برای ایجاد بدهی به رتبه اعتباری کشورها توجه کنیم. از این منظر، بدهی کشورهایی چون آمریکا شکننده نیست. اما بدهی خارجی در کشورهای توسعه‌یافته با اقتصادهای پیشرفته، بیشتر به شکل سرمایه‌گذاری از سوی شرکت‌های بین‌المللی اتفاق می‌افتد. بررسی بدهی خارجی کشورهایی مانند ژاپن و آمریکا نشان می‌دهد، نسبت بدهی خارجی به تولید ناخالص داخلی این کشورها به ترتیب ۲۶۲ و ۱۲۹ درصد است.
براین‌اساس، میزان بدهی خارجی در کشورهای مختلف، می‌تواند بیانگر شرایط متفاوتی از اقتصاد آن کشور باشد و نمی‌توان یک تعریف واحد برای بالا یا پایین‌بودن این شاخص در همه اقتصادهای جهان تعریف کرد. افزایش بدهی‌های خارجی فی‌نفسه برای اقتصاد یک کشور مضر نیست؛ بلکه می‌تواند موجب تحرک و پویایی اقتصاد شود؛ اما برای کشوری مانند ایران که اقتصاد آن با تحریم مواجه است، آمار پایین بدهی‌ها، یک امر مثبت تلقی می‌شود زیرا در غیر این صورت به دلیل عدم رشد اقتصادی مناسب، افزایش بی‌حساب‌وکتاب نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی و ناتوانی دولت در بازپرداخت اصل و سود تسهیلات، این بدهی می‌تواند باعث ورشکستگی اقتصاد شود./ آرمان امروز