افزایش هزینه حمل و نقل یکی از عوامل مهم در کاهش مسافرت ایرانی ها است. این افزایش هزینه باعث شده است که سفر برای بسیاری از مردم مقرون‌به‌صرفه نباشد و در نتیجه، میزان مسافرت آنها کاهش یابد.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۱، متوسط هزینه سفر در ایران حدود ۲۵ درصد افزایش یافته است. این افزایش هزینه در همه گزینه‌های حمل و نقل، از جمله حمل و نقل هوایی، ریلی و جاده‌ای، مشاهده شده است. سهم تفریح و سرگرمی در سبد هزینه‌های مردم از سال ۱۳۹۶ که ۲.۹ بوده، در سال ۱۴۰۲ به زیر یک درصد یعنی هشت‌دهم درصد رسیده است.
اکو ایران نیز در نیمه دوم سال قبل، این آمار را با سال‌های قبل‌تر مقایسه کرده که نشان می‌دهد از ۹۶ تا ۱۴۰۱ سبد تفریح مردم خالی‌تر شده است: «سهم گروه تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی از کل هزینه متوسط ایرانیان در سال ۱۴۰۰ ، ۱.۶ درصد برآورد شده، در حالی که این سهم در سال ۹۶ حدود ۳ درصد بوده است. به طور کلی این سهم در پنج سال گذشته به طور مداوم کاهش یافته است. به بیان دیگر، در چند سال گذشته هزینه‌ای که ایرانیان برای تفریح و فعالیت‌های فرهنگی انجام داده‌اند، کاملا روندی نزولی داشته و به شکل قابل توجهی کاهش یافته است. یکی از مهم ترین بخش های تفریحات سفر است که با افزایش هزینه های حمل و نقل و انرژی تغییر الگو داشته است.
افزایش قیمت‌ها و تغییر الگوی سفر
بررسی‌های یک مطالعه در دوره زمان ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که کاهش قدرت خرید مردم باعث تغییر الگوی سفر خانوار شده است. با افزایش قابل توجه سطح عمومی قیمت‌ها در مقایسه با سطح درآمد، خانواده‌ها هزینه نسبی کم‌تری برای اقامت، رستوران، تور و تفریح و سرگرمی انجام داده‌اند. بر اساس گزارش منتشر شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۹؛ قدرت خرید خانوارها در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۰ حدود یک‌سوم، کاهش داشته است و این کاهش قدرت خرید، برای خانوارهای با سطح درآمد پایین از شدت بیشتری برخودار بوده است.
به طور همزمان در این دوره زمانی همزمان با کاهش قدرت خرید خانوارها، نابرابری درآمدی نیز روندی افزایشی را نشان می‌دهد و این بدان معنی است که کاهش قدرت خرید برای بخش قابل توجهی از خانوارها (خانوارهای کم‌درآمد)، حتی بیش از آن میزانی است که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه شده است. یکی از آثار کاهش قدرت خرید خانوار، تغییر در ترکیب سبد خرید است و بخش گردشگری نیز از جمله بخش‌هایی محسوب می‌شود که از این تغییر بیشترین تاثیر را می‌پذیرد. بر همین اساس دکتر جواد براتی؛ استادیار گروه اقتصاد گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در یک مطالعه با استفاده از داده‌های ۳۱ استان در دوره زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، تغییر رفتار خانوار را در انجام هزینه‌های گردشگری، مورد بررسی قرار داده است.
بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد که افزایش شاخص قیمت‌ها، تاثیر منفی و معناداری بر هزینه‌های گردشگری خانوار می‌گذارد. به طوری که افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و شدت گرفتن تورم، به‌گونه‌ای بر رفتار مصرفی خانوار اثرگذار بوده است که خانوارها در مقایسه با سایر هزینه‌های خانوار، مقدار به نسبت کم‌تری برای گردشگری هزینه کرده‌اند. یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که کاهش در هزینه‌کرد گردشگری در خانوار، به معنی کاهش تعداد سفرها نیست؛ بلکه می‌تواند ناشی از تغییر در الگوی سفر خانوار باشد. به طوری که الگوی سفر می‌تواند به گونه‌ای تغییر یابد که خانوارها هزینه کم‌تری در سفر (از جمله اقامت، تامین غذا، حمل‌ونقل و تور مسافرتی) انجام دهند. بررسی آمار تعداد سفرها در سطح ملی، نشان‌دهنده رشد تعداد سفرها است و از سوی دیگر، تعداد نفر-شب- اقامت نیز روند صعودی داشته است. در نتیجه نه از تعداد سفرها کاهش یافته و نه ماندگاری گردشگر در مقاصد سفر کاهش یافته است. می‌توان گفت که الگوی هزینه‌کرد خانوارها در سفرها تغییر کرده است؛ به طوری که با گذشت زمان، گردشگران هزینه نسبی کم‌تری برای اقامت، رستوران، تور و تفریح و سرگرمی انجام داده‌اند.
۷۰ درصد خانوارهای کشور مسافرت نرفته‌اند
بررسی تعداد خانوارها برحسب وضعیت سفر اعضای خانواده نشان می‌دهد از جامعه ۲۶ میلیون و ۳۰۲ هزارنفری خانوار کشور، حدود ۷۰ درصد از آنان سفر نرفته و تنها هفت‌میلیون و ۷۸۸ هزار خانوار معادل ۳۰ درصد خانوارهای کشور در این سال به سفر رفته‌اند، از سوی دیگر نگاهی به تعداد سفرهای بومی اعضای خانوار برحسب سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه نیز نشان می‌دهد، حدود ۴۲ درصد سفرها با اقامت شبانه و ۵۸ درصد بدون اقامت شبانه بوده است.
نگاهی به سفرها از زاویه مالکیت محل سکونت خانواده‌هایی که سفر داشته‌اند، نشان می‌دهد با تقسیم‌بندی محل زندگی افراد به سه دسته شخصی، استیجاری و سایر (سازمانی) مشاهده می‌شود که ۸۲ درصد از سفرها توسط خانوار‌هایی با محل سکونت شخصی یا سازمانی صورت گرفته و تنها ۱۸ درصد از مسافران افراد مستاجر بوده‌اند. علاوه بر این از میان خانوارهای سفررفته ۷۶ درصد دارای وسیله نقلیه شخصی بوده و ۲۴ درصد از افرادی که به سفر رفته‌اند دارای وسیله نقلیه شخصی نبوده‌اند.
افزایش هزینه های حمل و نقل سفر
گرانی بلیت هواپیما موجب می‌شود تا روزبه‌روز به سمت نابودی سفر داخلی و افزایش تمایل به سفر خارجی توسط مردم و خروج ارز از کشور برویم. یکی از هزینه‌های اصلی سفر، هزینه حمل‌ونقل است که در صورت گران‌شدن می‌تواند موجب کاهش آمار سفرها شود و هم‌اکنون گران‌شدن بلیت هواپیما، موجب شده تا شاهد کاهش سفرهای داخلی باشیم. قیمت بلیت هواپیما در بهار سال گذشته افزایش ۳۰درصدی داشت و اکنون هم زمزمه‌هایی می‌شود که افزایش ۱۰۰درصدی خواهد داشت. این موضوع موجب می‌شود تا سفر هوایی به سمت لاکچری‌شدن برود. میزان استفاده از هواپیما در ایران نسبت به سایر کشورهای جهان کمتر است.
بر اساس گزارش سازمان هواپیمایی کشوری، در سال ۱۴۰۱، حدود ۱۴ میلیون نفر از طریق هواپیما در ایران جابه‌جا شده‌اند که این رقم معادل ۱۰.۸ درصد از کل جابه‌جایی مسافر در کشور است. این در حالی است که متوسط جهانی سهم حمل و نقل هوایی در جابه‌جایی مسافر حدود ۲۵ درصد است. از سوی دیگر بر اساس گزارش شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران، در سال ۱۴۰۱، حدود ۴۶ میلیون نفر از طریق قطار در ایران جابه‌جا شده‌اند که این رقم معادل ۲۷.۲ درصد از کل جابه‌جایی مسافر در کشور است. بر اساس گزارش سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، در سال ۱۴۰۱، حدود ۶۹ میلیون نفر از طریق اتوبوس در ایران جابه‌جا شده‌اند که این رقم معادل ۴۰.۲ درصد از کل جابه‌جایی مسافر در کشور است. این در حالی است که متوسط جهانی سهم حمل و نقل جاده‌ای در جابه‌جایی مسافر حدود ۷۰ درصد است./ آرمان امروز