گزارش‌های اخیر رسانه‌ای تردیدهایی را در مورد اجرایی شدن توافق برنامه‌ریزی‌شده ایران با روسیه برای خرید چند ده فروند هواپیمای جنگنده دو موتوره Su-35 (سوخو-35) ایجاد کرده است؛ اما به نظر می‌رسد هنوز خیلی زود است که بگوییم معامله منتفی شده است.
به گزارش ایران جیب از اکوایران، ممکن است دو طرف همچنان در حال مذاکره درباره شرایط قرارداد باشند و ایران از طریق درز انتخابی اطلاعات به رسانه‌ها، به دنبال کسب مزیت باشد.
راه دراز تا برتری هوایی در منطقه
وبسایت اندیشکده مرکز استیمسون با این مقدمه می‌نویسد: گزارش‌ها درباره این توافق فروش ابتدا در اوایل ژانویه 2023 منتشر شد. در آن زمان، این خبر به طور رسمی توسط ایران از جمله توسط سرتیپ حمید واحدی فرمانده نیروی هوایی ایران و شهریار حیدری نماینده مجلس شورای اسلامی تایید شد. سپس اعلام شد که تحویل 24 جنگنده دو موتوره Su-35 جدید از اواسط سال 2023 آغاز خواهد شد.
این هواپیماها که در ابتدا برای فروش به مصر تولید شده بودند می‌توانند تا دو اسکادران نیروی هوایی را تجهیز کنند، اما برای نوسازی قابل توجه ناوگان تاکتیکی ایران کافی نیستند، چه رسد به اینکه به ایران در برابر همسایگانش برتری هوایی بدهد، به‌ویژه در برابر پادشاهی‌های عربی مسلح شده توسط غرب.
در گزارش‌ها مبنی بر لغو این قرارداد به نقل از محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع ایران، گفته شده که ایران می‌تواند هواپیماهای مشابهی را به تنهایی توسعه دهد و تولید کند. با این حال، هیچ دلیلی برای چنین تغییر جهتی ارائه نشده است. اگر ایران و روسیه با تحویل این جت‌ها موافقت کرده باشند، لغو آن احتمالاً مستلزم هزینه‌های غرامت قابل‌توجهی خواهد بود و به اتحاد بین ایران و روسیه که از زمان کمک مسکو به نجات حکومت اسد در سوریه در سال 2014 و از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه 2022 پیوسته رو به رشد بوده، آسیب خواهد رساند.
فرآیندی چندمرحله‌ای
به طور کلی، اجرای قراردادهایی مانند فروش سوخو-35 یک فرآیند چندمرحله‌ای است. به عنوان مثال، از ماه‌ها قبل، باید آموزش خلبانان ایرانی در روسیه آغاز می‌شد و ایران باید آماده‌سازی زیرساخت‌های فرودگاهی مناسب را در داخل کشور آغاز می‌کرد.
در همین حال، سرتیپ آشتیانی به این اشاره کرد که ایران می‌تواند «در صورت لزوم» به توافق بازگردد و سرتیپ واحدی گفته است که اختلاف بر سر عدم تمایل روسیه به انتقال فناوری تولید قطعات هواپیما و همچنین ارائه دانش فنی برای تعمیر و نگهداری هواپیماها در داخل ایران است.
چالش در مذاکرات
بنابراین، محتمل‌ترین توضیح برای تاخیر در تحویل جت‌ها، چالش‌ها در مذاکرات است که در مورد چنین سیستم‌های پیشرفته‌ای، شامل بخش‌های کلیدی بسیاری است. این شامل مقیاس سرمایه گذاری روسیه در صنایع دفاعی ایران، توافق در مورد تحویل قطعات یدکی، روش‌های تعمیر و نگهداری و آموزش پرسنل زمینی است.
این مذاکرات همچنین ممکن است جنبه‌های سیاسی داشته باشد، مثلاً اینکه آیا ایران می‌تواند آزادانه از سوخوها در درگیری‌هایی استفاده کند که ممکن است با منافع ملی روسیه در تضاد باشد و همچنین جزئیات فنی، مانند اینکه آیا ایران حق دارد که این جت‌ها را بدون اجازه روسیه اصلاح یا مدرن‌سازی کند.
بیانیه‌های اخیر ایران ممکن است تلاشی برای نشان دادن این باشد که تأخیر در تحویل هواپیماها تأثیر منفی بر قدرت نظامی ایران در منطقه ندارد. تهران به ندرت به ناکامی‌ها اعتراف می‌کند و تمایل دارد هر سناریویی را به نفع خود نشان دهد.
اگر ایران واقعاً قادر به طراحی و ساخت هواپیماهایی با پارامترهای فنی مشابه سوخو-35 بود، گزارش‌های مربوط به لغو این توافق معتبرتر می‌بودند.
یک هواپیمای جت مدرن مانند سوخو-35 سیستمی از سیستم‌هاست که متشکل از اجزای پیشرفته متعدد است. ایران نیاز به توانایی طراحی و سپس تولید سریالی عناصری مانند سیستم‌های پیشرانه پیشرفته و اویونیک دیجیتال دارد. توسعه یک بدنه هواپیمای مدرن نیز یک چالش مهم است و به یک زیرساخت علمی و صنعتی تثبیت شده نیاز دارد.
علاوه بر این، سیستم‌های ارتباطی، تسلیحاتی و رادار داخلی، که بر ادغام سخت‌افزار با نرم‌افزار متکی هستند، باید طراحی، آزمایش و تولید شوند. تنها گروه کوچکی از کشورهای جهان از چنین قابلیت‌های جامعی برخوردارند که برخلاف ایران، تجربه طراحی این سیستم‌ها، منابع مالی لازم، مهندسین آموزش دیده، خطوط تولید مدرن و شبکه‌ای از شرکای بین‌المللی دارند.
در بسیاری از موارد، واردات دانش فنی، سیستم‌ها یا زیرسیستم‌های خاص (مانند اجزای موتور یا بدنه هواپیما) ضرورت پیدا می‌کند. ایران که منزوی و فاقد پتانسیل طراحی و تولید کافی است، بعید است در این دسته قرار گیرد.
توافقی که احتمالا بر هم نخورده است
در مجموع، به نظر می‌رسد که این توافق به هم نخورده است و هیچ خللی در روابط ایران و روسیه رخ نخواهد داد. هر دو کشور، علیرغم بی اعتمادی متقابل طولانی مدت و تاریخی، نمی‌توانند در زمانی که هر دو به شدت تحریم شده‌اند و روسیه در تلاش برای مقابله با حمله اوکراین است، از همکاری دست بکشند.
در این میان، ایران منبع جایگزینی برای واردات سیستم‌های نظامی پیشرفته ندارد. زمانی که تهران به دنبال خرید سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته از روسیه بود، مشکلات مشابهی از جمله تاخیرهای طولانی را تجربه کرده است. بنابراین، آنچه در حال حاضر شاهد آن هستیم احتمالاً فقط مذاکره در مورد اختلافات و تلاش برای به دست آوردن اهرم فشار و پنهان کردن مشکلات است. تحویل سوخو-35 روسیه به ایران احتمالا فقط نیازمند زمان است.