طبق مطالعات انجام شده در مناطقی از ایران، بلندمرتبه سازی و جانمایی ساختمان‌های بلند در مقابل جریان بادهای غالب در کلان‌شهرها، منجر به سکون ذرات آلاینده و تشدید آلودگی هوا شده است.
وقتی آلودگی هوا چهره شهر را تیره‌وتار می‌کند و نفس کشیدن‌ها به شماره می‌افتد، بحث‌ها و جدل‌های مربوط به آلودگی و چرا‌یی‌های آن نیز اوج می‌گیرد.
یکی از مباحثی که در این رابطه بسیار مناقشه بر‌انگیز است و به ویژه در اواسط دهه 90 محل بحث بین دو گروه از مسئولان در دولت و شهرداری بود، تأثیر بلندمرتبه سازی‌ها در آلودگی هوا است.
در آن زمان دولتی‌ها معتقد بودند بلندمرتبه سازی در آلودگی هوا نقش دارد و این پدیده بر تشدید آلودگی هوا شهر تهران تأثیر گذاشته است در مقابل مسئولان شهرداری و شرکت کنترل کیفیت هوا آن را رد می‌کردند.
مناقشات بر سر تأثیر بلندمرتبه سازی بر آلودگی هوای پایتخت
به عنوان مثال رئیس وقت سازمان هواشناسی معتقد بود که بادهای محلی در هر منطقه‌ای، بسته به شرایط منطقه وجود دارند و از آنجا که این بادها به طور محلی شکل می‌گیرند، سرعت بالایی ندارند؛ بنابراین اگر ساختمان‌سازی‌ها به شکلی باشد که جلوی بادهای محلی را بگیرد، بدیهی است که در تهویه طبیعی شهر اثر منفی بگذارد.
طبق مطالعات انجام شده، منطقه 22 تهران در مسیر ورود جریان باد غالب به شهر قرار دارد و برج‌های بلند ساخته شده در این منطقه، جلوی حرکت و ورود باد به شهر تهران را گرفته است و اجازه تهویه طبیعی به آن را نمی‌دهد.
از طرف دیگر مدیرعامل وقت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفته بود که ساختمان‌سازی‌های بلند، حواشی اطراف خود را تحت تأثیر قرار می‌دهند و الگوی باد اعم از سرعت و شدت باد را تغییر می‌دهند اما این تأثیرگذاری‌ها در محدوده اطراف ساختمان‌هاست و این ادعا که ساختمان‌سازی‌ها باعث آلودگی هوا می‌شود ادعایی غیرعلمی است و با قاطعیت می‌توان گفت بلندمرتبه‌سازی‌ها ربطی به موضوع آلودگی تهران ندارد.
مناقشات درباره تأثیر بلندمرتبه سازی‌ها بر آلودگی هوا در این برهه شدت زیادی گرفت؛ به‌طوری‌که رئیس جمهوری وقت در این باره گفت: «دولت از وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی، می‌خواهد بر بلندمرتبه‌سازی در برخی مناطق شهری نظارت بیشتری داشته باشند. باید برای برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه، بخصوص آن‌هایی که در کریدور جابه‌جایی هوا قرار دارند، چاره‌اندیشی شود و حداقل از این به بعد از ساختن آن‌ها در این‌گونه مناطق جلوگیری شود.»
کاهش سرعت باد به واسطه برج‌سازی در منطقه 22
این مباحث باعث شد تا مطالعات بیشتری در این خصوص در کشور انجام شود. البته پیش از این مطالعات جهانی این موضوع را اثبات کرده‌اند که ساختمان‌های بلند به دلیل تغییر در باد و جهت وزش آن، موجب افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرها می‌شوند.
حالا علی نوذر پور شهردار اسبق منطقه 22 تهران از نتایج پژوهشی سخن گفته که شهرداری تهران به دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با موضوع «پژوهش، ارزیابی و شبیه‌سازی اثرات توسعه کالبدی در منطقه 22 شهر تهران با تأکید بر سرعت بادهای عبوری از منطقه و ارائه راهکارهای افزایش آسایش اقلیمی» سفارش داده بود.
از جمله این نتایج این است که «پردازش همزمان داده‌های سرعت باد ایستگاه‌های ورودی و خروجی ایستگاه‌های واقع در داخل منطقه با خارج از آن، بیانگر اختلاف سرعت بین آن‌هاست.» و همچنین « اثر توده شهری و ساخت‌وسازهای انجام‌شده بر کاهش سرعت باد در وزش‌های متوسط و شدید (بیش از 5.5 متر بر ثانیه) مشهودتر است.»
او در نهایت می‌گوید که بلندمرتبه‌سازی در منطقه 22 تهران موجب کاهش سرعت باد در ورودی و خروجی از منطقه شده است؛ اما نباید این مساله را علت اصلی و غایی آلودگی هوای تهران دانست.
آلودگی هوا در مشهد و اصفهان و ارتباط با سازه‌های بلندمرتبه
علاوه بر تهران در سایر کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ کشور هم این موضوع مطرح شده است. به طوری که در همان زمان مدیرکل محیط‌زیست خراسان رضوی در جلسه هم‌اندیشی چالش‌های محیط‌زیست شهر مشهد گفته بود که وجود ساختمان‌های بلند موجب مرگ بادها می‌شود و باید نسبت به جانمایی و مشخصات فنی این دسته از ساختمان‌ها کارشناسی‌های دقیق‌تری صورت بگیرد تا ساخت آن‌ها خللی در فرایند زیست‌محیطی شهر نداشته باشد.
و یا رئیس کمیسیون خدمات شهری، بهداشت، سلامت و محیط‌زیست شورای شهر مشهد که در سخنانی عنوان کرد: «بر اساس مطالعات صورت گرفته جهت وزش بادها در مشهد جنوب شرقی به شمال غربی است بر همین اساس نباید اقداماتی صورت بگیرد که این فرایند را تغییر دهد.»
او گفته بود: «به نظر می‌رسد دلیل بروز برخی مشکلات در این حوزه را که ساخت سازه‌های بلندمرتبه در مسیر این بادها از آن جمله است، باید در طرح‌های شهرسازی چند دهه قبل جست‌وجو کرد؛ چراکه در آن زمان به هنگام تدوین طرح‌های مربوطه به علل مختلفی اطلاعات فنی مربوط به نقش ساختمان‌های بلند در جابه‌جایی هوا دیده نشده است.»
در مورد شهر اصفهان نیز بحث بلندمرتبه سازی و ارتباط آن با هوای آلوده این شهر مباحثی مطرح بوده چنانکه سال گذشته نوید حاجی بابایی، معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی استان اصفهان اظهار داشت: « با توجه به اینکه شهر اصفهان در منطقه‌ای قرار گرفته است که به طور عمده شرایط وزش باد در آن محدود و علاوه بر بارش‌ها، وزش باد و جریان‌های جوی هم در آن ضعیف است، به طور قطعی بلندمرتبه سازی‌ها می‌تواند اثر منفی داشته باشد و باعث شود هم وزش باد از حالت معمول خودش کمتر شود و هم جزایر حرارتی و کمینه‌های دما، نسبت به بلندمدت خودشان بیشتر افزایش داشته باشند.»
جلوگیری از تنفس تهران با اعطای مجوز بلندمرتبه سازی
با توجه به تعدد شواهد علمی و بررسی‌های صورت گرفته در این حوزه جای بحثی باقی نمی‌ماند که تراکم فروشی و ساخت برج‌های بلند در کلان‌شهرهای کشور در کنار بی‌توجهی به جانمایی درست ساختمان‌های بلندمرتبه در مناطق مختلف شهرها منجر به مشکلات زیست‌محیطی زیادی همچون آلودگی شدید هوا در کلان‌شهرها شده است.
در همین زمینه محمد منان رئیسی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران معتقد است که وقتی بلندمرتبه سازی را قانونی می‌کنیم و این مجوز را می‌دهیم که در شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز پایتخت امکان برج‌سازی هست، به این معنی است گلباد طبیعی شهر تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهیم.
منان رئیسی می‌گوید: «به فاصله ۵۰ سال اخیر برخی کریدورهای تنفسی تهران به‌طورکلی مسدود شده است؛ محور شمال به جنوب تهران، محور اصلی گلباد پایتخت بوده است ولی الآن این محور مسدود شده که علت آن بلندمرتبه سازی در منطقه یک بوده که کانال باد شمال به جنوب تهران را مسدود کرده است و آسیب‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته است.»
افزایش خسارت‌های آلودگی هوا با شهرسازی غیراصولی
هرچند ذرات آلاینده در طول سال تولید و در هوا منتشر می‌شوند؛ اما این ذرات در زمستان به دلیل ایجاد شرایط وارونگی دمایی و آرام شدن جو، امکان جابه‌جایی نخواهند داشت و با حبس شدن در هوای سطح شهرها به مقدار غلظت آن‌ها افزوده می‌شود.
در واقع غلظت بالای آلاینده‌ها و متراکم شدن آن‌هاست که آلودگی هوا را ایجاد می‌کند به همین دلیل بلندمرتبه سازی که مانع حرکت باد و جابه‌جا شدن هوا می‌شود به‌شدت بر آلودگی هوا در کلان‌شهرها می‌افزاید.
در حال حاضر آلودگی هوا ضررهای زیادی به کشور وارد کرده است که از آن جمله مرگ هزاران نفر و میلیاردها دلار خسارت اقتصادی است و در صورتی که مسئولان با تراکم فروشی و بلندمرتبه سازی، همچنان بر شهرسازی غیراصولی خود ادامه بدهند، افزایش مرگ‌ومیرها، خسارت اقتصادی و مشکلات اجتماعی ناشی از آن امری طبیعی خواهد بود که در آینده راه فراری از آن‌ها نخواهد بود.
ازین رو از شورای عالی شهرسازی انتظار میرود از مشکلاتی که در گذشته به واسطه بلندمرتبه سازی به وجود آمده است عبرت گیرد./ تجارت نیوز