ضرر و زیان تأخیر در انجام فرایندهای حمل کالا در کشور

هر سال در زمان پیک حمل کالا از اواسط آبان تا آخر سال در مرز آستارا، تردد کامیون‌ها از این مرز با مشکلاتی مواجه می‌شود که گاهی توقف چند روزه کامیون‌ها را در پی دارد. این وضعیت امسال با افزایش تقاضای حمل بار در این منطقه تشدید و مشکلات بیشتر شده است. ظرفیت مرز آستارا تردد حدود 700 کامیون در روز است که در حال حاضر حدود 250 تردد صورت می‌گیرد.

جواد هدایتی، مدیر کل دفتر ترانزیت سازمان راهداری در گفت‌وگو با «ایران»، افزایش ترانزیت، صادرات و تردد بار از مرز آستارا نسبت به سال‌های قبل همزمان با پیک تردد، مشکلات پذیرش کامیون در کشور آذربایجان و مسائل مربوط به روند فرایندهای نرم افزاری حمل بار را سه علت صف طولانی و تأخیر تردد کامیون‌ها در مرز آستارا عنوان کرد. به گفته مدیر کل دفتر ترانزیت کالا، اگر تردد از 250 به 350 کامیون در روز برسد، توقف کامیون در مرز آستارا نخواهیم داشت.

 ظرفیت مرزی

وی افزود: تردد کامیون در مرز آستارا از 15 آبان تا 15 دی امسال نسبت به همین زمان در سال 98 (قبل از شیوع کرونا) 60 درصد و نسبت به سال قبل 18 درصد بیشتر شده و در مجموع تقاضای حمل بار در این منطقه 50 درصد رشد دارد در حالی که روند خروج کامیون‌ها رشد 20 درصدی داشته، این در حالی است که ترانزیت از این مرز در 10 ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 250 درصدی دارد. به این ترتیب با افزایش حمل بار و کندی خروج بار عملاً توقف کامیون‌های باری ترانزیتی و صادراتی در آستارا را شاهد هستیم.

هدایتی گفت: فرایند و تشریفات، امور گمرکی، قطعی سامانه‌ها، ساعت کاری و... مربوط به خروج و ترانزیت کالا به نسبت افزایش تقاضا، رشد نداشته است. از طرف دیگر در آن‌سوی مرز نیز همین مشکلات وجود دارد و گلوگاه‌های مختلفی در مرز آستارا ایجاد شده که خروج و ورود کامیو‌ن‌ها را طولانی کرده است. در حال حاضر 7 تا 9 ساعت توقف پذیرش بار در این مرز را داریم.

با اینکه برخی متولیان بخش حمل‌ونقل ظرفیت‌های زیرساختی را علت کندی جابه‌جایی کامیون‌ها در آستارا عنوان می‌کنند اما مدیرکل دفتر ترانزیت مشکلات نرم‌افزاری را علت مهم‌تر مشکلات حمل بار در کشور بخصوص در این مرز عنوان کرد. هدایتی گفت: با همین زیرساخت‌های موجود تردد 800 کامیون در روز را از مرز آستارا تجربه کرده‌ایم، هر چند در حال احداث پل جدیدی در این مرز هستیم که تا آخر امسال به بهره‌برداری می‌رسد. پل آستارچای ظرفیت تردد هزار کامیون در مسیر رفت و برگشت را دارد اما همزمان با این افزایش ظرفیت باید بخش‌های نرم‌افزاری نیز توسعه پیدا کنند.

وی گفت: ایران در بخش‌های زیرساختی موجود در پایانه‌ها و مرزهای کشور در مقایسه با کشورهای منطقه و همسایه وضعیت مناسب‌تری دارد اما مشکل اصلی مربوط به مکانیسم و سیستم‌های مربوط به ثبت و ترخیص بار است که نسبت به زیرساخت‌ها توسعه پیدا نکرده است.

 تحمیل هزینه بر ترانزیت

توسعه کریدورهای ترانزیتی و راه‌اندازی مسیرهای جدید، بخشی از برنامه افزایش ترانزیت در کشور است. بیشترین فعالیت ترانزیتی در کشور مربوط به کریدور شمال-جنوب است که بعد از جنگ روسیه و اوکراین، تقاضای حمل ترانزیتی از این کریدور رشد داشته است. راه‌اندازی خط ریلی رشت-آستارا نیز می‌تواند بخشی از تقاضا در این منطقه را پاسخ دهد. به طور متوسط با تکمیل هر مسیر ریلی 8 میلیون تن حمل بار افزایش می‌یابد.

پس از دستور رئیس‌جمهور به دستگاه‌های مسئول در مرز آستارا و دستگاه دیپلماسی جهت بررسی مشکل صف کامیون‌ها در این مرز، محمد رضوانی‌فر، رئیس کل گمرک از حل مشکلات در روزهای آینده خبر داد. این در حالی است که بیش از یک ماه است تردد کامیون‌های حامل کالاهای صادراتی به مقصد روسیه و جمهوری‌آذربایجان در مرز آستارا با اخلال مواجه شده و موجب خسارت به کالاها و بالا رفتن هزینه حمل‌ونقل شده است.

بر اساس این گزارش، صادرات ۹ ماه از گمرکات آستارا به میزان ۶۰۷ هزار و ۲۱۳ تن کالا به ارزش ۳۶۰ میلیون و ۴۰۴ هزار و ۴۶۷ دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته پنج درصد رشد داشته است.

 عمده کالاهای صادراتی از مرز آستارا، محصولات کشاورزی و باغی، محصولات پتروشیمی، کاشی و سرامیک، انواع آبزیان، مصنوعات پلاستیکی، محصولات معدنی و لبنیاتی به مقصد کشورهای روسیه، جمهوری آذربایجان، بلاروس، اوکراین، قزاقستان و دیگر کشورهای همسایه است. همچنین ۱۶۰ هزار و ۱۶۰ تن کالا به ارزش ۸۹ میلیون و ۱۸۷ هزار و ۴۰۴ دلار در ۹ ماه گذشته ترخیص قطعی شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته۱۳ درصد افزایش داشته است. این آمار را کالاهایی مانند چوب و تخته، حبوبات مانند نخود و عدس، ماشین‌آلات و تجهیزات خط تولید، نهاده‌های دامی، کنجاله پنبه‌دانه، ارزن و گوشت گوسفندی از مبدأ کشورهای روسیه، گرجستان، جمهوری‌آذربایجان، سوئیس و بلاروس شامل می‌شود.

۲۶۳ هزار و ۶۳۳ تن کالا در رویه ترانزیت خارجی که گمرک آستارا به عنوان مقصد بوده، از گمرکات آستارا ترانزیت شده که ۵۱ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است.۴۷۲ هزار و ۷۶۰ تن کالا نیز در رویه ترانزیت خارجی که به‌عنوان مبدأ بوده، از طریق گمرکات آستارا به کشور ترانزیت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۴۱ درصد افزایش داشته است.

چوب و تخته، وسایل نقلیه سنگین و سبک، دستگاه‌های پرس، ریخته‌گری، قالب‌گیری و سنگ‌زنی، آرد، جو، گندم، حبوبات، روغن، انواع نوشیدنی‌ها، گوشت گوساله و لوازم یدکی از مبدأ کشورهای روسیه، جمهوری‌آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان ترانزیت شده و کشورهای مقصد هم عراق، ترکیه، امارات، افغانستان، هند و پاکستان بوده است.

در کریدور شمال-جنوب به ‌عنوان اصلی‌ترین کریدور ترانزیتی کشور از بندرعباس تا آستارا، از زمان بارگیری کالا در کامیون تا خروج از مرز آستارا دو روز زمان می‌برد اما به خاطر فرایندهای جانبی، زمان ترانزیت از دو روز به 23 روز می‌رسد. بنا براین گزارش، هر روز توقف کامیون حدود 150 دلار هزینه در پی دارد و در یک ماه، هزینه توقف هر کامیون ترانزیت حدود 3.4 هزار دلار می‌شود. به این ترتیب به خاطر عدم توسعه و یکسان‌سازی فرایندهای حمل بار، علاوه بر اینکه هزینه حمل بار را بالا برده، از سوی دیگر برنامه‌های رشد ترانزیت را به عقب انداخته است. در 10 ماه سال گذشته 7.6 میلیون تن کالا از بخش جاده‌ای ترانزیت شده که این میزان در 10 ماه امسال به 7.8 میلیون تن رسیده است. یعنی با اینکه رشد ترانزیتی 20 میلیون تنی برای امسال پیش‌بینی شده بود، اما با وجود افزایش ترانزیت نسبت به سال‌های اخیر، ترانزیت 20 میلیون تنی با تأخیر همراه خواهد بود.