زیرپوست بازار غیررسمی ارز

در جهش های ارزی سال های اخیر، تقریباً به خاطر داریم که رویدادهای کم و بیش مشابهی تکرار می شوند. ماجرا عملاً از نرخ هایی شروع می شود که به دلایل مختلف در بازار غیر رسمی بالا می گیرند. بعد خرید هیجانی ارز شدت می گیرد. بخشی از این خریدها راهی بازار رسمی و صرافی ها و بخشی دیگر روانه بازار آزاد یا غیررسمی می شود. جایی که دلالان ارزی در فرایندی نانوشته، نرخ ها را از دلالان عمده تر به روز رسانی می کنند.

در این حال گلوله برفی قیمت ها اگر چه گهگاه روی نقاطی استراحت دارد، اما باز به حرکت می افتد و به دنبال خودش نرخ های بازار رسمی و حتی حواله ارزی را نیز می کشاند. در سوی دیگر نیز نهادهای مرتبط، اقدامات تقریباً مشخصی را انجام می دهند. مثلاً بانک مرکزی از طریق واسطه های خود، شروع به مداخله در بازار می کند حال یا عرضه ارز را افزایش می دهد یا نرخ های ارز رسمی را نزدیک به بازار اعلام می کند تا دست کم بخشی از فضای دلالی از بین برود. نهادهای امنیتی نیز از شناسایی دلالان عمده خبر می دهند و در لایه ای عمیق تر، بانک مرکزی، اسامی دلالان ارزی را به سازمان مالیاتی برای دریافت مالیات اتفاقی ارسال می کند. با همه این اوصاف و اگر چه این تدابیر، بخشی از شوک ارزی را خنثی می کند و مسئولان ارزی بر کم عمق بودن این بازار و صلاحیت نداشتن آن برای راهبری نرخ ارز تاکید می کنند، اما کماکان تحولات همین نقطه صفر، یعنی بازار غیر رسمی مبنای واکنش مردم، بازارهای دیگر نظیر خودرو و طلا  و... قرار می گیرد. گویی که نرخ ها و سازو کارهای رسمی کارکرد و اعتبار خود را در این طور مواقع از دست می دهند.    حال سوال های اساسی مطرح می شود از جمله این که بازار غیر رسمی که منشأ این همه اتفاق در بازار رسمی است، دقیقاً چه بازاری است؟ کجاست؟ چگونه در بازار رسمی ارز اثر می گذارد؟ و آیا می توان آن را کنترل کرد یا خیر؟
 
و ... در این زمینه دکتر مجید شاکری اقتصاددان و کارشناس بازارهای مالی در گفت وگو با خراسان، نکات جالب و کمتر شنیده شده ای را از بازار غیر رسمی ارز بیان کرده است. این اظهارات نشان می دهد که نقطه کانونی بازار غیر رسمی، بازار فردایی ارز است. در ادامه توصیف سازو کارهای این بازار را به بیان وی می خوانیم.  

معامله فردایی یعنی چه؟

 معامله فردایی ارز یعنی من اسکناس دلاری را که 24 ساعت آینده می خواهم به شما بفروشم امروز به شما می فروشم. 24 ساعت از کجا آمده است؟ به لحاظ فنی فرض بر این است که 24 ساعت طول می کشد یک اسکناس 100 دلاری را بتوان از دبی به بازار سبزه میدان تهران آورد و تحویل داد. نکته قابل توجه این است که در معاملات این بازار،  مانند بازار نقد ارزی، اسکناس واقعاً جابه جا نمی شود بلکه طرفین معامله، روی قیمتی در 24 ساعت آینده برای خرید و فروش توافق می کنند. سپس صرفاً تفاوت ریالی نرخ آتی با نرخ کنونی، آن هم به صورت ریالی بین این دو مبادله می شود. این می شود که با توجه به توضیحاتی که در ادامه گفته می شود، با مقدار کمی ریال، می توان تعهدات درخور توجهی در این بازار درست کرد، برای نرخ ارز اهرم سازی کرد، نرخ های بعضاً بالاتری ساخت تا بعد این ارقام مبنایی برای کف بازار ارز شود.

معاملات فردایی ارز چگونه است و در کجا انجام می شود؟ 

قبلاً این معاملات، شکل فیزیکی داشت. یعنی معامله گران، تلفنی یا در محیطی فیزیکی، معامله انجام می دادند. تسویه معاملات هم به صورت نقد یا چک رمزدار انجام می شد. اما حالا مدت هاست شکل این اتاق ها و معاملات در اتاق های مجازی انجام می شود. اتاق هایی که برای خود قواعدی دارند. ساعتی برای باز و بسته شدن معاملات دارند. عضویت در آن ها برای همه باز نیست، در مواردی حق عضویت را از اعضا (معامله گران) می گیرند، معامله گران باید تعهداتی بسپارند، نظارت بر اموال معامله گران توسط افرادی که مدیریت معاملات را به عهده دارند و تسویه معاملات هم توسط آن ها انجام می شود. ماحصل فعالیت این اتاق هاست که نرخ ها در فضایی کاملاً غیر فیزیکی و با ابزارهای ریالی تولید می شوند. قبلاً که این بازارها شکل فیزیکی تری داشت، در همین سبزه میدان تهران تشکیل می شد. اما الان دیگر شکل آن مجازی است،  فعالان آن ایران نیستند، مثلاً در استانبول حضور دارند و در نتیجه دیگر نمی توان با یک رفتار امنیتی یا انتظامی جلوی فعالیت آن ها را گرفت  یا مستقیم در اتاق ها مداخله کرد.این بازارهای مجازی با عملکرد خود، عملاً انتظارات را برای روز آینده جهت دهی می کنند. کاری که برای خنثی کردن آن در بازار نقد، خیلی اقدامات با حجم بزرگ تر باید انجام شود.

با این حال باید گفت که در صورت ورود صحیح می توان نرخ های جدیدی در معاملات فردایی شکل داد. به خصوص بانک مرکزی که دسترسی به ریال دارد به طور نامحدود می تواند در این بازار مداخله کند. در واقع شما اگر عملاً یک اتاق پر تعداد معاملات فردایی داشته باشید، خیلی راحت می توانید با جهت دهی در آن، قیمت بسازید.

تاکید وزیر اقتصاد بر پدافند سایبری در حوزه اقتصاد دیجیتال و بازار ارز

احسان خاندوزی وزیر اقتصاد با اشاره به تهدیدهای اقتصاد دیجیتال گفت: واقعیت این است که ما با یک نبرد دیجیتال مواجه هستیم، این‌گونه نیست که جلوی کشتی‌های ما را بگیرند بلکه در یک نبرد دیجیتال از طریق شناسایی تراکنش‌ها صرفاً سوار بر اطلاعات ردوبدل شدن دیتاها هستند. حتی در عرصه داخلی نیز با چالش مواجه هستیم. در مسائل ارزی کشور، شبکه‌های جدید سفته‌بازان هجوم می‌آورند و برای مقابله با این تهدیدهای دیجیتال و آفندی که در حوزه دیجیتال وجود دارد باید یک پدافند داشته باشیم. مسئله ما امروز در سبزه‌میدان و بازار بزرگ نیست. این جنس از تهدید، شبانه‌روزی است و در مواجهه با تهدید، عملکرد مناسبی نداریم، نتیجه این اتفاق نیز نوسانات نرخ ارز است که امروز شاهد آن هستیم. در حوزه نظارتی امکانات بسیار بیشتری با تحول دیجیتال داریم اما در عین حال با تهدیدهای این حوزه مواجه هستیم که پاسخ به آن نیازمند یک سازوکار هوشمند است.