استفاده از سوخت مازوت یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش آلودگی هوای کلانشهرها به ویژه پایتخت اعلام شده است تا حدی که با وجود تعطیلی چندین روزه مدارس و دانشگاه‌ها و بارش‌های پراکنده تغییر در میزان آلودگی‌ها ایجاد نشد و در این بین تهران رکورددار آلودگی به دلیل مازوت‌سوزی و سوخت ناقص خودروها شده است، اما کارشناسان معتقدند افزایش پلکانی تعرفه گاز، سرمایه‌گذاری در حوزه نیروگاه‌ها، افزایش تولید سوخت پاک از جمله راهکارهایی به‌شمار می‌آیند که شاید بتوان با بهره گرفتن از آنها امیدی به بهبود وضعیت هوای کشور داشت اما انتشار ذرات آلاینده معلق طی حدود دو هفته اخیر میزان آلودگی هوا به‌شدت افزایش یافته است و وضعیت فعلی به‌شدت در حال وخیم‌تر شدن است از سویی با توجه به اینکه هنوز به فصل سرما و احتمال افزایش مصرف گاز و ناگزیری نیروگاه‌ها به افزایش مازوت‌سوزی باید در انتظار بدتری باشیم تا حدی که شاید بتوان از آن به حبس مردم در اتاق گازی به بزرگی پایتخت نام برد.
ناگزیر از مازوت هستیم
سعید میرترابی، کارشناس انرژی در این خصوص به «آرمان ملی» گفت: افزایش مصرف سوخت به ویژه گاز در فصل سرد سال همیشه کشور را با آلودگی هوا به خصوص در کلانشهرها مواجه می‌سازد و این معضل روز به روز در حال پیچیده‌تر شدن است در حالی که هیچ اقدامی به منظور تغییر الگوی مصرف و فرهنگسازی در نحوه مصرف گاز ایجاد نمی‌شود و هر سال با اوج سرما مصرف خانگی گاز افزایش می‌یابد و نیروگاه‌ها به دلیل جلوگیری از توقف و قطع برق اقدام به مازوت سوزی می‌کنند و این چرخه در واحدهای صنعتی نیز به منظور کمک کردن به چرخه گازرسانی به بخش خانگی استمرار می‌یابد.
میرترابی ادامه داد: در محاسبه مزیت‌های اقتصادی استفاده از یک سوخت، فاکتورهای مختلفی برای آن در نظر گرفته می‌شود که یکی از آنها آلایندگی است لذا در استفاده از مازوت میزان آلایندگی به‌قدری زیاد است که قیمت و سایر فاکتورها بی‌ارزش می‌شود و درنتیجه نفت کوره را می‌توان صادر کرده و از آن کسب درآمد کرد، اما به دلیل مشکلات تأمین سوخت در زمستان بیشتر در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود. او افزود: بخش عظیمی از نفت برداشت شده از مخازن ایران از نفت سنگین مانند مازوت صورت می‌گیرد که برای تولید این محصول در کشور و استفاده از آن در ایام سرد سال مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما چاره‌ای برای ممانعت از مصرف مازوت در نیروگاه‌های نزدیک به شهرها باید یافت تا در فصل سرما برای تامین انرژی به مازوت پناه نبرده تا با آلودگی‌های سنگین هوا روبه‌رو نشویم.
اصلاح مدیریت و الگوی مصرف اشتباه
میرترابی اضافه کرد: با وجود تکرار روند کمبود انرژی و افزایش میزان آلودگی هوا در ایام سرد سال هیچ گونه اقدام جدی در حوزه مدیریتی، بخش مصرف و ایجاد الگوهای جدید مصرف صورت نگرفته است همچنین با در نظرگرفتن تعرفه‌های سنگین‌تر برای پرمصرف‌ها راهکار مناسبی برای تعدیل مصرف انرژی به ویژه گاز تلقی نمی‌شود، این درحالی است که مدیران نیز هیچ گونه سرمایه‌گذاری جدیدی در این زمینه انجام نداده و در نتیجه دود و گاز سمی هر روز بیش از پیش هوای کلانشهرها را آلوده می‌کند. این کارشناس انرژی توضیح داد: استفاده از برخی فیلترهای کنترل آلودگی هوا در برخی از نیروگاه‌ها با سوخت ذغال سنگ در اروپا توانسته تا میزان موثری از حجم سموم آلوده کننده هوا را کاهش دهند این در حالی است که استفاده از مازوت به منظور صرفه اقتصادی و نبود انرژی در کشور انجام می‌شود اما هزینه‌هایی که باید برای کنترل آلودگی هوا صورت گیرد بسیار بیشتر از مبلغ صرفه جویی شده خواهد بود علاوه بر آن جانِ بسیاری از مردم نیز در راستای افزایش آلودگی و ذرات معلق در هوا در معرض خطر قرار می‌گیرد.
افزایش تعرفه پلکانی و فصلی
او با بیان اینکه تغییر در حوزه نیاز به ابزار دارد، گفت: سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاهی یکی از راهکارهای کنترل مصرف مازوت و آلودگی هوا به شمار می‌آید، اما با توجه نبود سرمایه برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی، افزایش پلکانی و فصلی قیمت گاز می‌تواند روند بسیار افزایشی مصرف گاز را کاهش دهد، چراکه افزایش مصرف گاز برای دهک‌های بالا تاکنون نتوانسته کنترلی در حوزه مصرف گاز ایجاد کند بنابراین می‌توان افزایش تعرفه گاز را به صورت پلکانی برای همه افراد جامعه با توجه به میزان مصرف آنها صورت داد و افزایش مصرف گاز پرمصرف‌ها را بیش از آنچه که برای دیگر افراد صورت می‌گیرد عملیاتی کرد. میرترابی معتقد است: تعرفه گاز در ایران در مقایسه با اروپا حدود یک بیست و پنجم و در مقایسه با دیگر نقاطه جهان حدود یک دهم قیمت است و مسلماً این امر می‌تواند این چالش را بهبود بخشد اما دولت فعلاً حاضر نیست هزینه اقتصادی – اجتماعی- سیاسی این طرح را بپردازد.
آلودگی هوا محبوس در چرخه تکرار سالانه
بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرها معتقد است: مازوت سوزی موضوعی است که هرسال رخ می‌دهد و بر اهمیت آن افزوده می‌شود، چراکه میزان حساسیت مردم نسبت به آلودگی هوا بیشتر شده به‌خصوص در نیمه دوم سال و روزهای اوج آلودگی هوا این مساله بیشتر به چشم می‌آید.
ضرورت تامین بودجه فیلتراسیون نیروگاه‌ها
او ادامه داد: مازوت سوزی مساله جدیدی نیست و با آغاز فصول سرد سال که مصرف گاز افزایش می‌یابد، شدت گرفته و نیروگاه‌ها و صنایع به مازوت سوزی روی می‌آورند، آن‌هم درست زمانی که در اوج آلودگی هوا قرار داریم این درحالی است که مطابق آئین‌نامه ماده ۲ قانون هوای پاک، نیروگاه‌هایی که یک ماه از سال سوخت مازوت می‌سوزانند مکلف هستند که به سیستم‌های فیلتراسیون گازهای خروجی مجهز باشند البته نصب این تجهیزات زمان‌بر و پرهزینه است درحالیکه از زمان تصویب این آئین‌نامه تا به امروز ۴ سال گذشته است و در این مدت حتی یک برنامه عملیاتی هم از‌سوی وزارت نیرو ارائه نشده است و از همان ۴ سال قبل هم مسئولان مربوطه بحث زمان‌بر بودن نصب این تجهیزات را مطرح می‌کردند، درحالیکه این فرآیند زمان‌بر باید از یک نقطه آغاز می‌شد همچنین در مورد هزینه‌بر بودن هم نباید برای موضوعاتی که به‌سلامت مردم گره‌خورده درگیر حساب‌وکتاب بود با این‌حال وزارت بهداشت گزارش داده است که آلودگی هوا سالانه ۷ میلیارد دلار به بهداشت عمومی کشور خسارت می‌زند و سوال اینجاست که چرا از محل همین خسارت بودجه لازم برای نصب تجهیزات فیلتراسیون نیروگاه‌ها تأمین نمی‌شود؟ عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرها بیان کرد: بزرگ‌ترین آسیب در حوزه آلودگی هوا همین است که همواره باید بین هوای پاک و معیشت مردم، یا اقتصاد و تولید برق یکی را انتخاب کنیم، درحالیکه این شرایط به دلیل عدم توجه به انجام تکالیف گذشته و عدم اجرای به‌موقع قانون صورت گرفته است و باید از نهادهای ناظر پاسخگو باشند که چرا در این سال‌ها کوتاهی شده است؟
آدرس غلط به مردم
اشجعی گفت: هر منبعی با توجه به سهم خود در آلودگی هوای کلانشهرها خصوصا پاتخت مهم است و باید به آن توجه شود و هر نیروگاه یا صنایعی که مازوت می‌سوزانند بر کیفیت هوا اثرگذارند و لازم است به سیستم‌های فیلتراسیون مجهز شوند از طرف دیگر در سبد سوخت کشور چند نوع سوخت ازجمله بنزین، گازوئیل، گاز طبیعی و مازوت داریم و هرکدام از آنها در منابع مختلفی سوزانده می‌شوند و بر کیفیت هوا اثر می‌گذارند بنابراین از منظر آلاینده ذرات معلق که زمستان با آن مواجهیم، سوخت مازوت با گازوئیل هیچ تفاوتی ندارد و یک نیروگاه چه از گازوئیل و چه از مازوت استفاده کند، انتشار ذرات معلق یکسانی خواهد داشت بنابراین مسئولان در مورد عدم مازوت سوزی نیروگاه‌های تهران، آدرس غلط می‌دهند.
این کارشناس ادامه داد: مطابق آمارهای موجود، تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۲ هزار نفر بوده که این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۲۱ هزار نفر رسیده و هرساله برشدت اثرات منفی آلودگی هوا در جامعه افزوده می‌شود و جای تعجب دارد که با وجود این حجم عظیم از اثرات منفی و خسارت‌ها، هنوز هیچ اقدام خاصی برای کاهش آلودگی هوا انجام نشده و هرسال به امید سال بعد می‌نشینیم و برای باد و باران دست به دعا برمی‌داریم و متأسفانه معضل آلودگی هوا برای سیاست‌گذاران کلان کشور جزء اولویت‌های پایین است و در نگاه آنها، موضوعات دیگر اهمیت به نسبت بالاتری دارند از سوی دیگر مهم‌ترین محرک برای اجرای اقدامات در راستای کاهش آلودگی هوا تأمین منابع و اعتبارات است که در قوانین بودجه نیز توجهی به آن نمی‌شود.