تحقق درآمدهای مالیاتی به عنوان جایگزین درآمدهای نفتی، یکی از اصلی‌ترین محل‌های تحقق بودجه امسال و سال آینده اعلام شده است، در حالی که به گفته کارشناسان طرح جایگزینی درآمدهای مالیاتی به جای درآمدهای نفتی زمانی محقق می‌شود که طرح‌های مالیات ستانی از پشتوانه اجرایی مطلوب برخوردار باشد و همچنین رشد هزینه‌های دولت روند کاهشی را طی کند که در حال حاضر بسیاری از افراد حقیقی و حقوقی با فرار مالیاتی خارج از دایره نظارتی دولت مشغول به فعالیت هستند و هزینه‌های دولتی نیز هر ساله از رشد 25 تا 35 درصدی سالانه برخوردار است.
فرار مالیاتی و افزایش هزینه‌های دولتی
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس مالیاتی در این خصوص به «آرمان ملی» گفت: جایگزینی درآمدهای مالیاتی به‌جای درآمدهای نفتی، گازی مقوله‌ای است که سال‌ها دولت در تلاش محقق کردن آن است، اما باتوجه به رشد هزینه‌های شرکت‌های دولتی، عمومی و شرکت‌ها این امر هر ساله به تاخیر می‌افتد، چراکه هر سال به‌طور تقریبی هزینه‌های دولتی حدود 25 تا 35 درصد افزایش می‌یابد و بنا بر پیش‌بینی‌های صورت گرفته این روند در صورتی که آهنگ کنونی مالیات‌ستانی از مودیان مالیاتی فعلی ادامه یابد هیچ تغییر کارسازی رخ نخوهد داد. او افزود: با وجود اینکه دولت سیزدهم رشد مطلوبی در اخذ مالیات داشته که بیانگر تمرکز روی تحقق درآمدهای مالیاتی است اما همچنان فرارهای مالیاتی اتفاق می‌افتد و به نظر می‌رسد هوشمندسازی مالیات می‌تواند بخش عمده‌ای از متخلفین را وادار به تمکین از قانون کند تا بتوان به تدریج جایگزینی تحقق درآمدهای دولتی از محل مالیات را جایگزین درآمدها از کانال درآمدهای نفتی کند هر چند چنانچه بسیاری از طرح‌ها به درستی برنامهریزی شوند و از پشتوانه اجرایی خوبی نیز برخوردار باشند می‌توان از تحقق این درآمدها در سه تا پنج سال آینده در بودجه کشور امید داشت. این کارشناس ادامه داد: تحقق درآمدهای مالیاتی و جایگزینی آنها را درآمدهای نفتی در مرحله نخست مشروط به کاهش رشد هزینه‌های دولتی است که البته در چندین سال اخیر نشانی از کاهش هزینه‌های دولت در سطوح مختلف مشاهده نشده است، به عبارتی دولت هر چند سالانه روند مالیات ستانی را افزایش کمی و کیفی دهد با وجود افزایش نرخ حدود 30 درصدی هزینه‌های دولتی نمی‌توانیم امید به بهبود در این مسیر را داشته باشیم.
شناسایی مودیان جدید مالیاتی
غیبی‌پور معتقد است: بررسیها از نحوه دریافت‌های مالیاتی باید دقیق‌تر و هم با شناسایی مودیان جدید در مرحله پرداخت همراه باشد و بررسی از چگونگی نحوه فعالیت بنگاه‌های اقتصادی به شکل موشکافانه به دولت کمک می‌کند که تا منابع درآمدی جدیدی در راستای گسترده کردن عدالت بیابد و در این راه دخل و خرج‌های خود را نیز متعادل کند. او اضافه کرد: در مقایسه با سال‌های گذشته می‌بینیم که پایه‌های مالیاتی جدیدی در این راستا تعریف شد مانند دریافت مالیات از خانه‌ها و خودروهای لوکس که کمک کرد منابع جدیدی برای درآمدهای دولتی شکل گیرد، اما به نظر می‌رسد تامین درآمدهای مالیاتی از این محل در سال‌های آینده محقق می‌شود البته دولت حتما باید با استفاده از سیستم‌های هوشمند مانع از فرارهای مالیاتی شود تا کارکرد چنین طرح‌هایی زیر سوال نروند.
ساماندهی کارت‌خوان‌ها و جلوگیری از فرار مالیات
این کارشناس امور مالیاتی توضیح داد: ساماندهی میلیون‌ها دستگاه کارت‌خوان و اتصال آن به سازمان امور مالیاتی یکی از راهکارهای مناسب جهت شناسایی مودیان واقعی مالیات محسوب می‌شوند که می‌تواند در بستر پرداخت مالیات به‌طور جدی به آنها پرداخت هر چند اجرای قوی طرح‌ها بسیار مهم‌تر از طراحی‌های اولیه هستند به عنوان مثال طرح مالیات بر خانه‌های خالی هر چند طرح خوبی به نظر می‌رسد، اما در مرحله عملیاتی کردن از بازوی اجرایی قوی برخوردار نبوده است.
تحول در نظام مالیاتی
مهسا جزینی دیگر کارشناس اقتصادی دراین خصوص معتقد است: سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه در حالی از سوی مقام معظم رهبری به سران سه قوه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ابلاغ شده است که ایجاد تحول در نظام مالیاتی با رویکرد تبدیل مالیات به منبع اصلی تامین بودجه جاری دولت، ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید، جلوگیری از فرار مالیاتی و تقویت نقش هدایت و تنظیم‌گری مالیات در اقتصاد با تاکید بر رونق تولید و عدالت مالیاتی یکی از چشم‌اندازهای اصلی این سند عنوان شده است. او افزود: کاهش درآمدهای نفتی ناشی از تحریم‌ها، در سال‌های اخیر باعث شده بود که دولت پیشین و دولت فعلی روی فروش اوراق بدهی و دریافت مالیات به عنوان یک سیاست جدی تمرکز کنند تا جایی که دولت سیزدهم هم در این یکسالی که روی کار آمده است به‌شدت روی افزایش درآمدهای مالیاتی مانورتبلیغاتی میدهد و با توجه به کاهش درآمدهای نفتی، در بودجه ۱۴۰۱، مقرر شده که از مجموع ۶۶۴ هزار میلیارد تومان درآمدهای دولت سیزدهم، مبلغ ۵۲۶ هزار میلیارد تومان از محل درآمدهای مالیاتی تامین شود. گفته شده که این میزان حداقل دو برابر رکورد مالیات اخذ شده در تمام ۴۲ سال اخیر است و دولت در دو راهی اصلاح ساختارها، کوچک‌سازی و کاهش هزینه‌ها، یا اخذ مالیات بیشتر، گزینه دوم را انتخاب کرده است.
تشکیک در خوش‌بینی دولتی‌ها
این کارشناس ادامه داد: به‌رغم ادعاهای دولتی‌ها اما بررسیها نشان میدهد در سال۱۴۰۰ سهم درآمدهای مالیاتی دولت از کل حجم اقتصاد ایران به ۴درصد هم نمی‌‌رسد. تولید ناخالص اسمی ایران در سال گذشته ۸میلیون و ۶۹۲هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است. کل درآمد مالیاتی نیز که در سال۱۴۰۰ دولت به‌دست آورده حدود ۳۰۵ هزار میلیارد تومان بوده است. بر این اساس نسبت کل درآمد مالیاتی به حجم اقتصاد ایران در سال گذشته حدود ۷/ ۳درصد برآورد می‌شود و بر اساس آمار اعلام شده رشد برنامه‌‌‌ریزی‌شده درآمدهای مالیاتی برای سال ۱۴۰۱ با توجه به افزایش مستمر و طبیعی سطح عمومی قیمت‌ها و تورم مورد انتظار، نشان‌دهنده برنامهریزی مناسب برای ایجاد تحول اساسی در نظام مالیاتی نیست.
سیاست‌های مکمل یا سرکشی به حساب‌های مردم؟
او افزود: شورای پول و اعتبار به تازگی مصوب کرد که چنانچه یک حساب بانکی بیش از ۱۰۰ تراکنش واریز به حساب در ماه داشته باشد و ۳۵ میلیون تومان در تراکنش‌ها جابه‌جا شود، باید مالیات بپردازد. ابتدا این شائبه ایجاد شد که آیا این مالیات متعلق به همه تراکنش‌های واریزی و پرداختی است یا فقط واریزی است. این کارشناس معتقد است: سیاست مالیاتی جدید دولت نه تنها برای بنگاه‌های اقتصادی نگرانی ایجاد می‌کند بلکه می‌تواند برای خانوارها و مصرف‌کنندگان نیز نگران‌کننده باشد. ما درصد قابل توجهی از افراد و خانوارها را داریم که درآمد بالایی کسب می‌کنند، بنابراین یک بار مالیات بر درآمد خود را پرداخت کرده‌اند. همین افراد ممکن است به دلایل متنوعی بالاتر از ۳۵ میلیون تومان در ماه هزینه کنند. در حقیقت افراد پول‌هایی که به حساب آنها واریز می‌شود را بابت درآمد قابل مصرف برای خانواده هزینه می‌کنند. به این ترتیب مالیات این درآمد یک بار پرداخت شده است و سیاست جدید مالیاتی دولت بیش از همه بنگاه‌های خرد و خرده‌فروشان را تحت‌تاثیر قرار میدهد و بر چالش‌های اقتصادی آنها می‌افزاید.
اقتصاد زیرزمینی خارج از دایره مالیات‌ستانی
جزینی بیان کرد: درآمدهای مالیاتی کشور در حالی افزایش یافته است که هنوز بسیاری افراد با فعالیت در اقتصاد زیرزمینی درآمدهای کلانی کسب می‌کنند، اما دولت را در پرداخت قانونی مالیات همراهی نمی‌کنند بنابراین در چنین شرایطی دولت با اجرای مجموعه اقدامات، طرح‌ها و رویکردهای تحول نظام مالیاتی خصوصا حرکت این سازمان در مسیر هوشمندسازی مالیات و شفاف سازی فعالیت‌های اقتصادی است بی‌تردید در آینده شناسایی فراریان مالیاتی افزایش و تعداد مودیان نیز بسیار بیشتر خواهد شد و رشد بی‌سابقه درآمدهای مالیاتی کشور درحالی است که به گفته مسئولان با هوشمندسازی نظام مالیاتی، درآمدهای دولت از محل وصول مالیات افزایش و تعداد مودیان نیز با شناسایی آنها در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد. او بیان کرد: درآمدهای مالیاتی در دولت سیزدهم رشد قابل توجه و خیره کننده‌ای داشته، طوری که بیش از ۵۰ درصد درآمدها مصوب قانون بودجه امسال وصول شده است و این عملکرد مطلوب حاصل تلاش گسترده برای جلوگیری از فرار مالیاتی، ایجاد پایه‌های جدید مالیات، ساماندهی کارت‌خوان‌ها، مقابله با کم اظهاری و بررسی دقیق چگونگی درآمد شرکت‌های بزرگ و متوسط برای پرداخت مالیات بوده که کارایی دولت را در این بخش نسبت به سایر بخش‌ها شاخص کرده است.