مسابقات فوتبال جام جهانی 2022 در حالی به صورت رسمی از دیروز یکشنبه 20 نوامبر/ 29 آبان آغاز شد که میزبانی قطر از این مسابقات از همان روزهای نخست با موجی از ابهام‌ها و نیز انتقادات همراه بود.
در این میان نه تنها نگرانی‌هایی درباره برگزاری این تورنمنت ورزشی در کشوری بیابان خیز و بسیار گرم مطرح شد بلکه مهم‌تر از آن، اتهامات فساد در خصوص نحوه اعطای این میزبانی به کشور قطر خیلی زود در کانون توجه رسانه‌ها و محافل ورزشی قرار گرفت.
فیفا تحقیقاتی دو ساله در باره این اتهام‌ها آغاز کرد و در پایان از نبود نگرانی قابل توجهی سخن به میان آورد؛ حال آنکه برای برخی‌ها این میزبانی همچنان به عنوان یک «لکه سیاه» باقی مانده است.
کارزار نهاد‌ها و گروه‌های حقوق بشری در محکومیت آنچه بهره‌بردای و سواستفاده از کارگران مهاجر در عملیات تجهیز امکانات ورزشی قطر برای آمادگی این میزبانی خوانده شد از دیگر انتقادها و اتهام‌هایی است که دوحه زیر فشار افکار عمومی و رسانه‌ها در نهایت بخشی از آن را پذیرفت.
در این گزارش جدا از مسائل یاد شده تلاش می‌کنیم که کمی بیشتر با قطر، کشور میزبان مهم‌ترین تورنمنت ورزشی جهان پس از بازی‌های المپیک آشنا شویم.
قطر کجاست؟
قطر از کشورهی حاشیه خلیج فارس است که در غرب آسیا و شمال شرقی شبه‌جزیرهٔ عربستان واقع شده، این کشور تنها با عربستان سعودی مرز زمینی مشترک دارد.
دین رسمی این کشور اسلام و زبان رسمی آن عربی است؛ این در حالیست که از انگلیسی معمولاً به عنوان زبان دوم در قطر استفاده می‌شود.
جمعیت تنها ۲ میلیون و ششصد هزار نفر جمعیت دارد که حدود ۸۰ درصد آنها در دوحه، پایتخت این کشور زندگی می‌کنند.
پیت پتیسون، روزنامه نگاری که درباره بهره‌بردای غیرقانونی از کارگران کم دستمزد در این کشور تحقیق کرده، می گوید: «قطر یک مکان منحصر به فرد است.»
قطری ها حدود ۱۲ درصد از جمعیت ساکن در این کشور را تشکیل می دهند و مابقی (نزدیک به ۹۰ درصد) مهاجرانی هستند که از جنوب آسیا و شرق آفریقا در این کشور ساکن شده‌اند.
اکثر این کارگران مهاجر مردان مجردی هستند که در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، مهمان‌نوازی و امنیت کار می‌کنند، اگرچه زنان نیز برای مشاغل خانه‌داری و مراقبت از کودکان به این کشور مهاجرت می‌کنند.
پتیسون به یورونیوز می‌گوید: «اختلاف طبقاتی در جامعه ساکن در قطر بسیار چشم‌گیر است؛ به نحوی که اتباع جنوب آسیا و شرق آفریقا در مراتب پایین آن قرار می‌گیرند. آنها اساساً نوعی زندگی موازی با سایرین به ویژه با سفیدپوستانی که از آنها به عنوان مهاجران سابق یاد می‌شود را سپری می‌کنند.»
سازمان ملل متحد سال ۲۰۲۰ در گزارشی «نگرانی های جدی در خصوص نژادپرستی ساختاری و تبعیض علیه مهاجران» را در قطر مستند کرد و همزمان از وجود یک «کاست» یا طبقه‌بندی بسته اجتماعی در این کشور خبر داد.
نگاهی به تاریخ قطر
قطر کشوری امیر‌نشین و دارای یک حکومت سلطنتی است که امیر یا پادشاه در آن مرجع تصمیم‌گیری در بخش عمده‌ای از امور قلمداد می‌شود.
این کشور کوچک خلیج فارس پیش از به دست آوردن استقلال در سال ۱۹۷۱ تحت الحمایه بریتانیا بود؛ به نحوی که امور خارجی امنیت آن توسط لندن تامین می‌شد.
شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر شخصاً وزرا را که معمولا از خاندان سلطنیت هستند به اضافه یک سوم پارلمان این کشور موسوم به مجلس شورا را منصوب می کند؛ هر چند که بقیه اعضای مجلس انتخاب می‌شوند.
اگرچه مشاوره‌های زیادی پشت درهای بسته انجام می شود، اما قدرت عمدتاً در دست امیر است که در نهایت تصمیمات سیاسی را اتخاذ و امور مربوط به قوای مقننه و قضاییه را کنترل می کند.
ممنوعیت احزاب سیاسی
رتنا بیگم، محقق دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: «مشکل در قطر این است که قوانین این کشور محدود کننده آزادی بیان، آزادی فعالیت تشکل‌ها و برپایی تجمعات آزاد است... این شرایط کار را برای افرادی که خواهان فعالیت در زمینه حقوق زنان یا هر هر موضوع دیگر مشابه با آن هستند، دشوار می‌کند.»
وی می‌گوید که این امر باعث می‌شود مسائل سیاسی بیشتر در توییتر طرح شود، جایی که صداهای مترقی مانند جامعه دگرباشان جنسی یا فعالان حقوق زنان در معرض سوء استفاده آنلاین و یا تهدید به مرگ قرار می‌گیرند.
فری‌دام هاوس Freedom House، یک سازمان غیردولتی ناظر بر حقوق سیاسی و آزادی های مدنی، قطر را در رده کشورهای «غیرآزاد» قرار داده است.
قطر چقدر قدرتمند است؟
قطر بر اساس شاخصی که بر پایه سرانه تولید ناخالص داخلی اندازه‌گیری می‌شود، سومین کشور ثروتمند جهان محسوب می‌شود.
بیشتر این ثروت از ذخایر عظیم نفت و گاز بدست می‌آید؛ قطر از این حیث نیز در بین کشورهای بزرگ دارای ذخایر گازی و نفتی جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است.
آلن جیمز فرانهرز، تحلیل‌گر و مورخ آمریکایی از قطر به عنوان یک صادرکننده بزرگ گاز طبیعی مایع نام می‌برد و می‌گوید که پیامدهای جنگ اوکراین و به تبع آن افزایش قیمت انرژی، بازوی اقتصادی قطر را تقویت کرده است.
وی به یورونیوز گفت: قطر در کنار ایالات متحده یکی از مهم‌ترین جایگزین‌های اصلی روسیه برای تامین نیازهای گازی اروپا است.
روسیه در تلافی تحریم‌های اعمال شده از سوی غرب علیه این کشور پس از تهاجم نظامی به اوکراین، عرضه گاز به اروپا را تا حد زیادی کاهش داد.
کشورهای اروپایی هم اکنون و تا پیش از فرا رسیدن فصل سرمای سخت در زمستان در حال تلاش برای یافتن منابع جایگزین و جدید انرژی هستند.
اما قدرت قطر تنها به بخش اقتصاد خلاصه نمی‌شود؛ این کشور ضمن بهره بردن از دلارهای نفتی، با تاسیس شبکه الجزیره در سال ۱۹۹۲ خود را به عنوان یک قطب بزرگ رسانه‌ای در جهان تبدیل کرد.
به گفته فرانهرز، قطر بواسطه این نفوذ رسانه‌ای «از قدرت نرم بسیار زیادی برخوردار است، بیشتر از هر کشور دیگری در کل این منطقه.»
برخلاف «قدرت سخت» که معمولا شامل استفاده از زور برای رسیدن به هدف می شود، «قدرت نرم» توانایی تأثیرگذاری بر دیگران از را طریق فرهنگ و ارزش‌ها جستجو می‌کند.
میزبانی جام جهانی بخشی از این قدرت‌نمایی است که با ابزار ورزش و رسانه صورت می‌گیرد. رتنا بیگم، محقق دیده‌بان حقوق بشر می گوید: «قطر در تلاش است تا خود را به عنوان یک بازیگر مهم بین المللی به جهان نشان دهد. این یک معامله بزرگ است.»
این نخستین میزبانی از مسابقات جام جهانی فوتبال در کل منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است که امتیاز بزرگ آن نصیب کشور قطر شده است.
چرا جام جهانی قطر اینقدر بحث برانگیز است؟
به گفته پیت پتیسون، روزنامه نگاری که درباره بهره‌بردای غیرقانونی از کارگران کم دستمزد در قطر تحقیق کرده، حدود ۳۰ هزار کارگر خارجی برای ساخت ورزشگاه‌ها و زیرساخت های مورد نیاز جام جهانی در این کشور به کار گرفته شدند.
وی در ادامه می‌گوید که وضعیت میلیون‌ها مهاجر در قطر که در توسعه زیرساخت‌های عظیم این کشور طی دو دهه گذشته نقش داشتند نیز پیش از این بسیار وخیم بوده است.
به گفته پتیسون، جام جهانی اما اوضاع را از این حیث بدتر کرد زیرا افراد بیشتری در معرض سوء استفاده کاری قرار گرفتند.
او با نام بردن از آنچه «تراژدی انسانی» در پشت پرده جام ۲۰۲۲ خوانده می‌شود از دستمزد‌های بسیار پایین، شرایط خطرناک کار، کار اجباری و مصادره پاسپورت در کنار جان باختن شمار زیادی از کارگران مهاجرِ به کار گرفته شده برای ساخت و تجهیز زیرساخت‌های این مسابقات یاد می‌کند که همگی دستمایه انتقادهای گسترده از سوی روزنامه‌نگاران و سازمان‌های حقوق بشری قرار گرفته است.
مورد نیاز جام جهانی تعداد زیادی مرگ‌های غیرقابل توضیح – و تحقیق نشده – همه به طور گسترده توسط سازمان‌های حقوق بشر و روزنامه‌نگاران در قطر مستند شده‌اند که پتیسون آن را «تراژدی انسانی» پشت جام نامید.
قطر اغلب این اتهامات را رد می‌کند اما در عین حال معترف است که «شکاف‌ها و ضعف‌هایی» در مدیریت اشتغال نیروهای کار خارجی و روند آماده‌سازی تجهیزات ورزشی برای میزبانی مسابقات جام جهانی وجود داشته است.
امیر قطر ماه اکتبر گذشته در گفتگو با خبرنگاران اذعان کرده بود که کشورش درآستانه برپایی مسابقات با «کارزار بی سابقه‌ای» از انتقادات روبرو شده است.