امنيت و ايمني همواره دو شرط ضروري براي سفر و گردشگري است؛ اما واقعيت بيچون و چرا اين است كه دستاوردهاي ايمني و امنيت در دو دهه گذشته در گردشگري اهميت بيشتري يافته است. تغييرات در دو دهه گذشته در جهان زياد بوده است. بهدليل وقوع اقدامهاي تروريستي، جنگهاي محلي، بلاياي طبيعي و بيماريهاي واگيردار، امنيت بهطرز قابلتوجهي كاهش يافته است. اثرپذيري صنعت گردشگري و سفر نيز از اثرات منفي و پيامدهاي ناشي از آنها اجتنابناپذير است. علاوه بر اين آسيبپذيري گردشگري بر اثر برخي از اين حوادث در هر دو سطح جهاني و منطقهيي مسجل است؛ بنابراين واقعيت ارتباط بين مسايل امنيتي و گردشگري نياز به تعريف جديدي از مفهوم «امنيت و ايمني در صنعت گردشگري» و بررسي مشكلات ايمني و امنيتي براي صنعت گردشگري حياتي است.
چرا ايمني و امنيت به يك مساله مهم جهاني گردشگري تبديل شده است؟ عوامل اصلي موثر بر مسايل امنيتي چه هستند؟ عناصر كليدي متعلق به مشكلات امنيتي و ايمني و درماني در مفهوم «امنيت و امينت گردشگري» امروز چه هستند؟ چگونه مشكلات ايمني گردشگران را در انتخاب مقصد تحتتاثير قرار ميدهد؟ وظايف و مسووليتهاي مسوولان گردشگري در برابر گردشگران و تهديد زيرساختها و اموال و وسايل گردشگري چيست؟
پاسخ به اين پرسشها تنها براي ارضاي كنجكاوي محقق نيست، بلكه براي يافتن راهكارهاي عملي و ابزارهاي مديريتي و برنامه كار براي افراد دخيل و درگير گردشگري است تا با ادراك و تعريف مفهوم ايمني و امنيت براي انبوه گردشگران دستكم به كاهش خطرات احتمالي در اين زمينه دست يابند. اين يك واقعيت است كه در دوره يونان باستان در دوره برگزاري بازيهاي المپيك جنگها و درگيريها تعليق ميشد. اين را هنوز هم ميتوان از يونانيان باستان آموخت، زيرا خطر جنگ تا حد زيادي باعث كاهش سفرها ميشود.
در دوران قرون وسطي خطرهاي فراوان ناشي از جنگها و رقابتهاي ملوك و طايفهها و بيماريهاي گسترده باعث كاهش شديد سفر شده بود؛ اما از سال1950 كه بهتدريج مسافرتها اوج گرفت كارشناسان به برخي دلايل مهم براي ظهور اين امر يعني رواج گردشگري دست يافتهاند ازجمله:
1. سفر و گردشگري نشاندهنده گسترش كمي و كيفي طبقه متوسط در اين سالها بوده كه درنتيجه رشد درآمد شخصي اين طبقه همچنين داشتن اوقات فراغت كه بتوان از آن براي سفر استفاده كرد روي داده است.
2. كشورهاي در حال توسعه در اين سالها بهتدريج به توسعه گردشگري و تامين زيرساختها براي آن بهعنوان بخشي از پروژه رشد و توسعه اقتصاد ملي توجه كردند. درواقع گردشگري به بخشي از استراتژي توسعه اقتصادي اين كشورها تبديل شد.
3. توسعه سريع وسايل حملونقل اعم از صنعت حملونقل هوايي و صنعت خودروسازي براي رسيدن به مناطق خوش آبوهوا و منظرههاي زيبا و وجود امنيت در مرزهاي ملي كشورها و ايمني لوازم سفر يكي از بزرگترين دستاوردهايي بود كه باعث رشد سرمايهگذاري در صنعت رو به رشد گردشگري شد، بهگونهيي كه گردشگري بهعنوان يكي از بزرگترين صنايع در اقتصاد جهاني جاي خود را باز كرد (كمك به توليد ناخالص داخلي، تعداد افراد شاغل در اين بخش، ميزان سرمايهگذاري در صنعت گردشگري و غيره).
از گردشگري بهعنوان صنعت صلح نيز نام برده ميشود اما يك تفاوت محسوس در استفاده برابر از اين صنعت در زمينه تعامل و صلح وجود دارد. باوجود اينكه شواهد زيادي براي تاثير گردشگري در اين زمينه اقامه ميشود و باوجود اهميت فزاينده گردشگري در اين زمينه تاثير گردشگري در سياست جزيي و در مواردي نيز تاثير معكوس داشته است؛ يعني وضعيت سياسي در يك قسمت يا در كل جهان تاثير تعيينكننده در امنيت گردشگري و ايمني گردشگران داشته است. اوضاع سياسي در آخرين دهه سده بيستم در گردشگري و ازجمله مشكلات ايمني و امنيتي تاثيرگذار بود و تحتتاثير اين واقعيت اساسي طيف گستردهيي از تغييرها و چالشها در جهان روي محتواي «ايمني و امنيت در گردشگري» تاثيرگذار بود.
تحتتاثير رويدادهاي سياسي و امنيتي پژوهشگران به يك رويكرد جديد در عصر جهاني گردشگري و امنيت و ايمني مسايل گردشگري روي آوردند (كه بهنام روشها يا بهنام پژوهشگران اين عرصه مشهور شدند: Lengel، جعفري، Kaspar، Krippendorf و غيره). اين افراد در روشهايشان عنصر امنيت را در عرصه گردشگري و تاثير آن بر كشور ميزبان و گردشگر بررسي كردند و نتايج بررسيهاي خود را منتشر كردند. پس از اقدامات تروريستي غمانگيز 11سپتامبر بررسي و مطالعه مشكلات ايمني و امنيتي گردشگري به يك رشته پژوهشي براي دريافت نتيجههاي عملي مطرح شد. نويسندگان در مطالعهها و پژوهشهايشان نهتنها دنبال بينشهاي نظري بودند بلكه همانگونه كه اشاره شد بهدنبال راههاي اقدامهاي عملي در زمينه مديريتي و بازاريابي بودند (هال، تيموتي، دوال، J.P. Prideaux، جونز و غيره).
سازمان جهاني گردشگري به راهاندازي يك سيستم راهنما براي اقدامهاي عملي در مقصدهاي گردشگري دست زد. اين سازمان امنيت و ايمني را يك مفهوم چند بعدي و پيچيده تعريف كرد كه شامل امنيت سياسي، امنيت عمومي، سلامت و بهداشت، ايمني اطلاعات شخصي، حمايت قانوني از گردشگران، حفاظت و ايمني در ارتباطات، حفاظت از فاجعه، امنيت زيستمحيطي، دادن اطلاعات صحيح و معتبر، تضمين كيفيت خدمات و غيره بود. در اين تعريف همانگونه كه ميبينيم امنيت مفهوم گستردهتر و پيچيدهتري مييابد و از يك عامل منفعل به يك عنصر فعال در گردشگري و عملي ضروري براي حفاظت از گردشگران و وسايل آنها همچنين تمام دستاوردهاي صنعت گردشگري تبديل ميشود.
باوجود نتايج بهدست آمده در مطالعه مشكلات امنيتي و ايمني در صنعت گردشگري، چالشهاي متعددي براي گردشگري وجود دارد. پژوهشگران متخصص در زمينه:
- پيامدهاي شخصي بودن مشكلات امنيتي در جهان
- رفع مشكلات امنيتي ايجاد شده توسط اينترنت
- امنيت در سفر و گردشگري در مقابل آزادي انسان و حقوق گردشگري و مهماننوازي
موضوعاتي را براي آموزش و پژوهش متخصصان آينده صنعت با تركيب نتايج جديد تحقيقات به برنامههاي درسي و دانشگاهي براي آمادگي رودررويي با مسايل جديد امنيت و ايمني در صنعت گردشگري را ارايه دادهاند. اين افراد و دروس ممكن است با عنوان مديريت ريسك در گردشگري يا با تكميل محتواي برنامههاي آموزشي كنوني مانند بازاريابي، روابط مصرفكننده، مديريت گردشگري ايمني را در گردشگري عرضه كند؛ اما با همه اينها برخي اين پرسش را مطرح ميكنند كه آيا ايمني و امنيت در گردشگري مانند يك شعار پوچ درخواهد آمد؟